Slauerhoff, Sina en de gedichten ‘fan gjin nut’
(Jan. 18) Yn de earste helte fan de 20ste ieu wie der rûnom yn Europa in protte belangstelling foar poëzy út it Easten, en dan benammen foar de Sineeske poëzy. Dichters as Ezra Pound, Victor Segalen, Klabund en te uzes Slauerhoff wiene in libben lang yn de besnijing fan Sina. Slauerhoff fertaalde en bewurke tal fan Sineeske gedichten dy’t er yn 1930 byinoar brocht yn de bondel Yoeng Poe Tsjoeng. Yn it foaropwurd liet er witte, en dat is tekenjend foar de dichter Slauerhoff, ‘een voorkeur [te hebben] voor de bitterheid van het leven, in China overvloediger gevonden en met meer nuchterheid beleden dan bij ons.’
Syn byld fan Sina waard primêr bepaald troch kaarten, teksten en ôfbyldings dy’t er yn syn jeugd tsjinkaam yn boeken en romans oer fiere lannen, in byld dat fierders oanskerpe waard mei it lêzen fan de poëzy fan dichters lykas Albert Samain, Charles Baudelaire en Rimbaud. Harren wurk hie er oppikt yn de biblioteek fan de frijsinnige predikant Hille Ris Lambers yn Jorwert, by wa’t er yn syn Ljouwert HBS-tiid omreden fan de dominy syn dochters in soad oer de flier kaam.
‘Fan gjin nut’
By syn fertalingen en bewurkingen fan Sineeske poëzy, sa’t er dy nei foaren brocht yn Yoeng Poe Tsjoeng, hat Slauerhoff him noait net folle bekroade om de ûnderlizzende orizjinele gedichten, sa’t er dy tsjinkaam yn blomlêzings lykas dy fan Arthur Waley, de Britske sinolooch dy’t in protte Sineeske poëzy nei it Ingelsk oerbrocht, ûnder mear yn it yn 1925 ferskynde One hundred & seventy Chinese poems.
De gedichten yn Yoeng Poe Tsjoeng binne wat ynhâld en toan oangiet gâns oars as de ‘Extrême-Orient’-sonnetten fan Albert Samain dêr’t Slauerhoff op syn achttjinde fertalingen fan makke hie. Ek ferskille se nochal wat fan saneamde Sineeske gedichten lykas ‘Landschap (VW II, s. 119), dêr’t in Sina yn delset waard dat benammen basearre wie op kennis en bylden út boeken en tydskriften.
Letteroan, farrend as skipsdokter op de Java-China-Japan Lijn, wêrby’t er mear as ien kear Sina besocht, ferdwine ek gauris yn it betide wurk opdûkende waaiers, ljochtmoannen, roazen, jonken en oare klisjeelbylden oer Sina. Yn dy snuorje, ein jierren tweintich, ûntsteane moarddiedich moaie gedichten lykas ‘It doarp’ (VW II, s. 151) dy’t, om de dichter sels oan te heljen ‘rechtstreeks uit het Chineesche leven en landschap overgebracht’.
Naam Waley by syn oersettingen alderhande frijheden, wat in protte net-rymjende Sineeske poëzy opsmiet, Slauerhoff pakte it faak oarsom oan troch krekt al te rymjen. Yn tsjinstelling ta Waley liet er him dêrfoaroer wer folle minder gelegen lizze oan de grammatikale struktuer fan de ûnderlizzende en oarspronklike Sineeske gedichten.
Ynhâldlik waarden de fersen dy’t Slauerhoff oersette gauris ta nije poëzy. It orizjineel wie bytiden net mear as in oanlieding en set de matearje nei eigen hân. Hy joech se om sa te sizzen syn eigen ‘Slau-identiteit’, en dat betsjutte net selden dat de gedichten in nihilistyske, bittere en faak sombere ynslach meikrigen, bygelyks yn ‘De luiaard’ (VW II, s. 183), wêryn’t ik de ik-figuer ta in leechrinnende synikus makke is.
Mo Yang Ke
De bondel Yoeng Poe Tsjoeng ken ferskillende ferzjes. De útjefte, sa’t dy yn de Verzamelde Werken II (1940) opnommen is, telt njoggenenfyftich gedichten. Mar ynearsten wie der de samling Mo Yang Ke, Chineesche verzen, dy’t yn 1930 publisearre waard ûnder it pseudonym J. Ravenswood.
Mo Yang Ke betsjutte ‘Van geen nut’, mar dizze oantsjutting, basearre op ien of oar Sineesk dialekt, levere Slauerhoff letteroan yn foar Yoeng Poe Tsjoeng, dat likegoed ‘fan gjin nut’ betsjut. Dizze twadde, ék yn 1930 ferskynde útjefte telde lykas de earste seisentweintich Sineeske fersen.
Yn neifolging fan Arthur Waley giet Slauerhoff by syn kar en bewurkingen safolle mooglik foarby oan it didaktysk gehalte fan in soad Sineeske poëzy, en dat jildt ek foar de fertalingen fan it wurk fan Bo Juyi [Poe Tsju I], de dichter yn wa’t er yn it foarste plak de poète maudit sjocht, of better sein sjen wol, want Poe Tsju I wie stikken maatskipliker as Slauerhoff him hawwe woe.
Sterker, hy makke(t) de Sineeske poëzy bytiden folle wylder en hertstochtliker as dy yn werklikheid is. Yn syn artikel ‘Slauerhoffs ‘Yoeng Poe Tsjoeng’ in de Europese letterkunde’ murk sinolooch Klaas Ruitenbeek op dat ‘de toevoeging van drama en pathos elementen [zijn] die volkomen vreemd zijn aan de Chinese poëzie.’
Yn it foaropwurd by Yoeng Poe Tsjoeng sei Slauerhoff oer de kar fan de gedichten dy’t er bewurke en oersette ‘een voorkeur [te hebben] voor de bitterheid van het leven, in China overvloediger gevonden en met meer nuchterheid beleden dan bij ons.’ (VW II, s. 136).
modernisme
Slauerhoff is faak fersliten foar in tradisjonele dichter, dochs ken syn poëzy tal fan eleminten dy’t karakteristyk binne foar it modernisme, sa’t dat oan it begjin fan de 20ste ieu stim en gesicht krige. Ien derfan is it opfieren fan meardere personaazjes dy’t op ferskillende wizen lykop rinne mei de dichter sels.
Fan de mearfâldige persoanlikheid yn Slauerhoff syn poëzy hat Hein Aalders yn syn proefskrift Van ellende edel: de criticus Slauerhoff over het dichterschap sjen litten dat ‘de manier waarop de dichter Slauerhoff zich telkens in een andere vermomming toont, ook een kenmerk [is] van modernistische dichters als Pound, Eliot en Pessoa, tijdgenoten van Slauerhoff. (…)
En vanuit dat standpunt bekeken is het gebruik van maskers dus niet zozeer een poète-maudit-middel om het gedoemde ik van de dichter een kring van lotgenotenstemmen te geven, maar eerder een modernistisch stijlmiddel om het proces van ontindividualisatie van het persoonlijk ik van de dichter te verbeelden. Dat kan dan alleen maar door het lyrisch ik in talloos veel andere ikken op te splitsen.’
Ek yn Yoeng Poe Tsjoeng komt in lange parade fan dichters en personaazjes foarby dêr’t Slauerhoff him mei net allinne mei identifisearret, mar dêr’t er ek mei besiket lyk te fallen of, sa’t er it yn it gedicht ‘Samenval’, te finen yn de bondel Al dwalend, nei foaren brocht hie mei de rigel: ‘Ik heette niet Slauerhoff maar Po Tsju.’
@ Eeltsje Hettinga, des. ’17
.
Literatuer
– A. Pos, Cheng Shaogang, N. Scheltens-Boersma, Dronken in de lente, Barabinsk, Leiden, 1993.
– J. Slauerhoff, Verzamelde werken II, Yoeng Poe Tsjoeng, Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam, 1940.
– E. Hettinga, De Sineeske poëzy fan Slauerhoff fiiferesom, EH-blog, 31/12/2016.
– E. Hettinga, ‘Sineeske poezy yn de Fryske literatuer,’ EH-blog, 20/03/2015.
It feest
De sealen wiene foar ’t feest fersierd,
De waaiers ploaid, de kelders iepen.
Neat moaiers dat men oait sjen liet.
Mar no’t de ein komt fan ’t gelach,
Rop ik wee en ach,
Wee en ach,
Dat it net trochsette woe,
Net foar ivich bestean koe,
It is dei al hast.
Dêr’t ik pimp’le stiene fjouwer bekers,
Sieten noch trije drinkers,
Tinkend oan gjin dei,
Mar ljocht toande him in wreker,
De duvel stie langer te winken,
Helle al de skinkers
En holp de nacht út ’e wei.
’t Waard noch letter;
Oan de stream lis ik, drink wetter,
En myn lêste makker
Dy’t myn skande sjocht,
Tocht it wurk op ’e bou better.
Want de wrâld wurdt wekker
En beheart it ljocht.
(Sji King)
Festijn
De zalen waren voor ’t feest getooid,
De kelders open, de waaiers ontplooid;
Iets fraaiers werd nooit vertoond.
Maar nu ’t einde nadert van ’t gelag,
Roep ik wee en ach,
Wee en ach,
Dat het niet is voortgegaan,
Niet voor eeuwig kon bestaan.
Het is bijna dag.
Waar ik braste stonden vier bokalen,
Zaten nog drie drinkers,
Denkend aan geen dag.
Maar het licht sluipt in de zalen
En de duivel komt ons halen,
Haalde reeds de schenkers
En de nacht verliest den slag.
’t Werd nog later;
Aan de beek lig ik, drink water,
En mijn laatste makker
Die mijn schande zag,
Wil gaan werken op zijn akker,
Want de wereld wordt wakker
En behoort den dag.
(Sji King)
Dronken yn de Maitiid
Dronken siet ik ûnder de mangelbeam.
Blêden foelen yn de tearen fan myn kleed.
It gong by my lâns,
Oant ik oereinkaam en myn kleed tichtdie.
Doe stoden de blêden rûnom
Dat ik my ôffrege:
‘Haw ik bloeid sûnder dat ik it sels wist?
Koe ik genietsje en haw it litten?
Ferflokte drankdwelm!’
Mar doe’t ik my de lome eagen opdie,
Seach ik de beam syn blêdte kwyt reitsjen,
Yn myn krûk wat wyn noch.
‘Do âlde, ferliest dyn bloei as de hjerst komt
En silst de oare maitiid biidzje moatte,
En ik hoech inkeld de krûk wer fol te dwaan
En bin wer lokkich.’
(Anonym)
Dronken in de Lente
Dronken zat ik onder den amandelboom.
Blaren vielen in de plooien van mijn kleed.
Ik merkte het niet,
Totdat ik opstond en mijn kleed straksloeg,
Toen vielen de blaren rondom,
Zoodat ik mij afvroeg:
‘Heb ik gebloeid zonder het zelf te weten?
Kon ik genieten en heb het niet gedaan?
Vervloekte wijnroes!’
Maar toen ik mijn loome oogen opsloeg,
Zag ik den boom zijn blaren verliezen,
In mijn kruik wat wijn nog.
‘Jij, oude, verliest je bloei als de herfst komt
En moet tot het volgende voorjaar wachten,
En ik hoef alleen mijn kruik weer te vullen
En ben weer zalig.’
(Anoniem)
De Loaikert
It wetter is as glêdsskuorre metaal.
Karpers slomje yn it koele djip.
Ik bin in loaikert, ik sko myn angel út
en lit de heak nei ûnderen yn it fliet.
In koeltsje blaast my it snoer yn in bocht.
Myn liif sit te wachtsjen by it ies.
Myn siele sweeft yn oare wrâlden om.
Lang ferlyn siet in man mei wyt hier
In libben lang te fiskjen oan de Weistream,
Net om karpers te fangen, mar wachtsjend op in foarst,
Earst op syn sechstichste fong er Wen Wang,
Him reedzjend mei rie ta heil fan it minskdom,
Dat is wer like fier as eartiids.
Ik haw de hope al opjûn,
Ik bin net út op fisken of foarsten,
Genietsje fan ’t grize ljocht oer ’t hjerstich wetter,
As ik myn nocht derôf ha, lûk ik de angel op,
Set nei hûs, jou my del op ’e kûster en sliep.
(Po Tsju I)
De Luiaard
Het water is als gepolijst metaal.
Karpers dommelen in het koele diep.
Ik ben een luiaard, ik schuif mijn hengel uit
En laat mijn haak afhangen in den vliet.
Een zachte wind blaast mijn snoer in een bocht.
Mijn lichaam zit te wachten bij het aas.
Mijn ziel zweeft in de verre werelden.
Lang geleden zat een witharig man
Zijn leven lang bij den Weistroom te visschen,
Niet om karpers te vangen, maar op een vorst te wachten.
Eerst op zijn zestigste ving hij Wen Wang,
Dien hij beraadde tot het heil der menschheid,
Die is weer even ver als voorheen.
Ik heb de hoop opgegeven,
Ik aas niet op visschen of vorsten,
Geniet van ’t grijze licht op ’t herfstig water;
Als ik er genoeg van heb, haal ik den hengel op,
Ga naar huis, wentel mij neer op bed en slaap.
(Po Tsju I)|
It Doarp
It gehucht bestiet út trije lytse hutten.
Minsken libje dêr sûnder in sprek te sizzen.
De rivier rûst wol – in brêge bûcht dêroerhinne:
Twa smelle planken, in slophingjend koard’.
Op d’ oare kant gean legers, karavanen;
Hegerop ferriist op de berchtop in timpel.
De manlju litte har net foar kriichstsjinst risse.
De froulju off’rje net foar fruchtberheid,
Se libje traach en witte let te stjerren.
De sinne dy’t achter steile skeanten
Letter opkomt, gau weiwurdt, is iennichst lampe
Foar ’t gehucht – seis hutten – dêr’t allinne
Yn skûle wurdt foar ’t waar en nachts yn sliept…
.
Het Dorp
Het gehucht bestaat uit zes kleine hutten.
Menschen leven er zonder een woord te spreken.
De rivier ruischt wel – een brug hangt er nog over:
Twee smalle planken, een slaphangend koord.
Aan de’ overkant gaan legers, karavanen;
In verdre hoogt’ verrijst op den berg een tempel.
De mannen laten zich niet voor krijgsdienst werven,
De vrouwen offren niet voor vruchtbaarheid,
Ze leven traag en weten laat te sterven.
De zon die achter steile hellingen
Laat opgaat, vroeg verdwijnt, is de eenige lamp
Voor het gehucht – zes hutten – waarin alleen
Gescholen wordt voor ’t weer en ’s nachts geslapen…
.
Ferfal
Omtrint alle fûgels binne flein.
Leech steane de fjilden, der swimt nin fisk mear yn de sleat.
Ik bin langer te ferslein
Om myn tinzen wei te hâlden fan de dea.
De sinne sinkt yn de West,
Yn damp; ’k fiel alle dagen de waarmte minderjen.
Mar in pear swellen sette noch in nêst.
Bliuw’ se trou om mei my te oerwinterjen?
In skerpe wyn waait út de East;
Fuortset binne de gealen.
Mar is de trou fan swellen dy’t altyd wer fuortgeane
Gjin treast?
Ik kom nei-oan, sy komme net oerein,
Se bliuwe, út need twongen:
Koartwjukke binn’ hja, skraachwurk de falstrik
Fan de fûgeler ûntkommen.
Yn myn kâlde klinte tsjin ’t keale fjild, yn ’t neaken wâld,
Oan dizze taferzen feart
Yn dizze omkriten wurd ik aloanwei ald.
Myn neist buorman is de dea.
Gedichten skriuw ik net mear.
Ik doch neat oars as it fuorjen fan de swellen.
Myn sykte is al fierhinne en it komt net mear klear.
Mar faaks helje sij noch de Seysjellen.
(Poe Tsju I)
.
Verval
Bijna alle vogels zijn gevlogen.
Leeg staan de velden, er zwemt geen visch meer in de sloot.
Ik heb niets meer voor oogen
Om mijn gedachten af te leiden van den dood.
De zon zinkt weg in ’t West,
In mist; ‘k voel iederen dag de warmte minderen.
Maar een paar zwaluwen bouwen nog een nest.
Blijven zij trouw en met mij overwinteren?
Een scherpe wind waait uit het Oost;
Weg zijn de nachtegalen.
Maar is de trouw der zwaluwen die anders eeuwig dwalen
Geen troost?
Ik kom nabij, zij vliegen niet op,
Zij blijven, noodgedwongen:
Gekortwiekt zijn ze, nauwelijks den strop
Van den vogelaar ontsprongen.
In mijn koud huis aan ’t kale veld, in het ontloofde woud,
Aan de bevroren sloot,
In deze omgeving word ik zienderoogen oud.
Mijn naaste buurman is de dood.
Gedichten maak ik niet meer.
Ik doe niets dan de zwaluwen voedsel brengen.
Mijn ziekte is vergevorderd en neemt geen goeden keer,
Maar misschien halen zíj nog de lente.
(Po Tsju I)
.
