Tomas Tranströmer – Gogol
‘Mijn gedichten zijn ontmoetingsplaatsen… Wat er op het eerste gezicht als een confrontatie uitziet, blijkt een verbinding te zijn,’ skreau de Sweedske dichter Tomas Tranströmer oait yn in brief oer syn eigen wurk. Syn poëzy beweecht him op de grins fan in bewuste en ûnderbewuste werklikheid. De oergong tusken beide wrâlden lit him net altiten like goed ôfbeakenje, sterker, se rinne gauris yninoar oer. De tsjinstellings blike gauris skynber.
Wat Tranströmer syn poëzy sa ynnimmend en yngeand makket, is syn oerweldigjende fisuele kracht. Imazjinêr. Der sit in surrealistysk elemint oan syn gedichten, mar de wize wêrop’t de dichter syn bylden delset, is folle minder frijbliuwend as dy fan in protte surrealisten.
Ze delven de stad op. Maar nu is het stil.
Onder de olmen op het kerkhof:
een lege graafmachine. Zijn schoep tegen de grond –
het gebaar van iemand die aan tafel in slaap gevallen is
met zijn vuist voor zich uit. – Klokgelui.
Fan dizze strofe, de fjirde út it gedicht ‘Nachtdienst’, te finen yn de bondel Nachtzicht (1970), sei de dichter yn in radio-ynterview, dat it om in byld fan in tsjerkhôf yn de stêd Västeråsgyng gyng. ‘It wie fuortby de katedraal, dêr’t se dwaande wienen mei it opgraven en reparearjen fan in stien. Ik stie dat allegearre op te nimmen, de olmen op it hôf, in lege graafmasine, en doe in byld fan ien dy’t oan it taffeltsje yn in kafee yn sliep fallen wie en dernei dy it let fan klokken, wylst ik der stie te sjen.’
De rigels sels binne glêshelder en sa konkreet as it mar kin en dochs sit der, ienfâldich as se steld binne – der komt yn de foarm bygelyks gjin eigenskipswurd oan te pas – wat oerdonderjends yn. It is de kombinaasje fan skynber tsjinstelde bylden dy’t it gehiel in magysk elemint jouwe. Der is sprake fan in frjemdsoartige gearhing dy’t him by al syn ferrifeljende ienfâld net daalks tsjutte lit.
Nobel
By de migraasje fan myn dokuminten nei myn Apple-kompjûter kaam ik tal fan oersettingen tsjin, ûnder mear in ferfrysking fan Tranströmer syn gedicht ‘Gogol’. De omsetting komt út deselde tiid as de ferfrysking fan it gedicht ‘In de open lucht’, opnommen yn de by Bornmeer ferskynde bondel Wrâld, finster, gedicht. [De moaiste fersen út de wrâldliteratuer útkeazen en oersetten troch 30 Fryske dichters].
Yn de ynlieding by dy blomlêzing (2004) wie ik fan betinken dat ‘it my net fernuverje soe as Tomas Tranströmer dit of oare jier mei de Nobelpriis bekroand wurdt.’ En wrachtich, dat kaam noch út ek, sij it dat ik mei de foarsizzing sels in pear jier te gau wie. De Sweedske dichter krige de Nobel yn 2011.
Nijsgjirrich oan it gedicht ‘Gogol’ – it komt út de sammelbondel Het wilde plein. Gedichten 1948-1990 (s.11) mar is ek te finen yn de antology De herinneringen zien mij (s. 12) – is it personale perskpektyf dat ôfwiksele wurdt mei de apostrof, de twadde persoan dy’t brûkt wurdt om in tusken heakjes steld kommentaar te jaan:
‘Petersburg hâldt deselde breedtegraad as de ferwoesting
(seachst de skiente yn de brike toer)’.
By syn besykjen om him ta de earmhertige en erbarmlike sitewaasjes fan de portrettearre Gogol te ferhâlden, ropt it lyrysk subjekt lang om let yn de hjittende foarm út: ‘Dat, klim yn dyn wein fan fjoer en ferlit it lân!’
Foar de oersetting fan it gedicht ‘Gogol’ haw ik sawol de Nederlânske oersetting fan Bernlef brûkt as de oarspronklike Sweedske tekst om dêryn gewaar te wurden hoe’t it krekte ferrin fan it metrum en ritme is.
Gogol
De mantel rudich as in wolvepels.
It antlit as in marmerflinter.
Sit mei brieven om him hinne yn it strewel gûnzjend
fan hún en misferstân,
ja, syn hert dwerrelt as in stik papier troch de ûnherberchsume
passaazjes.
No slûpt de sinne-ûndergong as in foks oer dit lân,
stekt yn in flok en sucht it gers yn brân.
Romte tilt op fan hoarnen en kloeren en dêrûnder
glidet de tilbry as in skaad tusken ús heit
syn ferljochte pleatsen.
Petersburg hâldt deselde breedtegraad as de ferwoesting
(seachst de skiente yn de brike toer)
en noch swalket oer de kâlde wenblokken as in kwal
de sloeber yn syn mantel.
En hy, hjir, belape yn syn fêstjen, hie earst in lûdop
laitsjen om him hinne,
lykwols, dy keppels binne al lang ferflein nei streken fier
boppe de beamgrins.
De wiffe tafels fan de mins.
Sjoch nei bûten, hoe’t tsjusternis in molkwei fan sielen merket.
Dat, klim yn dyn wein fan fjoer en ferlit it lân!
.
Gogol
Kavajen luggsliten som en vargflock.
Ansiktet som en marmorflisa.
Sitter i kretsen av sina brev i lunden som susar
av hån och misstag, ja hjärtat blåser som ett papper
genom de ogästvänliga
passagerna.
Nu smyger solnedgången som en räv
över detta land, antänder gräset på ett ögonblick.
Rymden är full av horn och klövar och därunder
glider kaleschen skugglik mellan min faders
upplysta gårdar.
Petersburg beläget på samma breddgrad som förintelsen
(såg du den sköna i det lutande tornet)
och kring nedisade kvarter än svävar manetlikt
den arme i sin kappa.
Och här, insvept i fastor, är han som förr omgavs av
skrattens hjordar,
men de har för länge sedan begivit sig till trakter långt
ovanför trädgränsen.
Människors raglande bord.
Se ut, hur mörkret bränner fast en vintergata av själar.
Så stig upp på din eldvagn och lämna landet!
.
Gogol
Jas sleets als een wolfsroedel.
Het gezicht als een marmervlinder.
Zit omringd door zijn brieven in een bosje dat gonst
van hoon en misverstand,
ja, zijn hart dwarrelt als een papier door de ongastvrije
passages.
Nu sluipt de zonsondergang als een vos over dit land,
steekt in een ommezien het gras in brand.
De ruimte is vervuld van horens en klauwen en daaronder
glijdt de calèche als een schaduw tussen de verlichte boerderijen
mijns vaders.
Petersburg op dezelde breedtegraad als de vernietiging
(zag je de schone in de scheefstaande toren)
en nog zweeft boven de verijsde woonblokken als een kwal
de armzalige in zijn mantel.
En hier, gewikkeld in zijn vasten, hij die eerst was omgeven door
de kuddes van de lach,
doch deze hebben zich allang begeven naar streken ver boven
de boomgrens.
De wankelende tafels van de mens.
Kijk naar buiten, hoe het duister een melkweg van zielen brandmerkt.
Klim dus op je wagen van vuur en verlaat het land!
(Oersetting: J. Bernlef).
Mear oer Tomas Tranströmer op dit bloch, sj: