‘Refugee Blues’ – W.H. Auden – Tusken poëzy en polityk

It wie ein jannewaris 1939 doe’t de Ingelske dichter Wystan Hugh Auden (1907-1973) út Ingelân wei nei New York reizge, hy kaam der oan op de achtentweintichste, de dei dat de Ierske dichter W.B. Yeats de lêste siken útblies. Syn hinnegean waard de oanlieding ta it skriuwen fan it wilens klassike ‘In memory of W.B. Yeats’, in gedicht dat foar de dichter Auden ek in farwol sizzen wie fan syn polityk engaazjemint ‘for poetry makes nothing happen.’

 

Oan dat farwol gie gâns in ûntwikkeling foarôf. By in earder ferbliuw yn Berlyn, dêr’t er him ein jierren tweintich, tegearre mei syn freon, de skriuwer Christopher Isherwood, nei wenjen set hie, wie er yn ‘e kunde kaam mei de polityk engazjearre (teater)teksten fan Bertold Brecht, it wurk fan Kurt Weil, Hanns Eisler en dat fan tal fan oare links oriïntearre Dútske keunstners. Berlyn wie yn dy dagen the place to be, alhielendal foar Auden dy’t yn it Fiktoriaanske Ingelân hâlden en kearen hie mei syn homoseksualiteit.

Auden rekke troch de politike ûntjouwingen yn Dútslân en de rest fan Europa wat langer wat mear polityk engazjearre wat makke dat er healwei de jierren tritich lid waard fan de Ingelske kommunistyske partij, hjoed-de-dei in deade kat, destiids in machtich brullende liuw.

Hie de Amearikaansk-Britske dichter T.S. Eliot him earder al holpen by de útjefte fan syn earste dichtbondel Poems yn 1930, hy soe dat ek dwaan by de printinge fan it lange, maatskippijkrityske (proaza)gedicht The Orators dat Auden twa jier letter yn it ljocht joech.

It marxisme as oplossing foar de ekonomysk delgeande tiid en it rûnom hearskjende kultuerpessimisme – de republyk Weimar wie oan rampoai, de Beurskrach fan 1929 hie yn Europa djippe wûnen slein, wylst wurkleazens en earmoede foar master opsloegen – wie foar in soad keunstners in oanloklike idee, net yn it lêste plak om dêrmei it rûnom yn Europa de kop opstekkende fassisme te bekampen.

Yn stikken as The Dog Beneath the Skin en On the Frontier, skreaun yn gearwurking mei Isherwood, waard, net sûnder irony trouwens, in aktyf polityk ferset bepleite. It makke Auden ta in ferneamd en romroft polityk skriuwer en dichter.

yndividu en mienskip

Lykas George Orwell, Arthur Koestler en tal fan oare polityk linkse skriuwers sette er yn 1937 nei Spanje om dêr mei te fjochtsjen yn de Spaanske Boargeroarloch. Lykwols wraksele er as dichter mei de foar dy tiid – it ynterbellum – klassike spanning tusken mienskip en yndividu. Navenant wiene de fragen oangeande de macht en ynfloed fan poëzy.

Wat kin by it ferset tsjin it kapitalistyske systeem, dat it meunster fan it fassisme yn him herberge, it plak fan it literêre wurk wêze? Hoe kin de taal oansette ta links politike aksje? Kin in literêr wurk yn tsjinst steld wurde fan de saneamde ‘goede saak’, of oars frege: hoe ferhâldt de taal fan de polityk him ta de taal fan de poëzy?

.
Yn ferslaggen en krante-artikels makken de leden fan de saneamde ‘Oxford-group’, dêr’t neist Auden de skriuwers Stephen Spender, Louis Macneice en Christopher Isherwood by hearden, algeduerigen gewach fan de needsaak fan de grutte Revolúsje, mei in nije maatskippij, frij fan klasseferskillen. De werklikheid fan harren sterk yndividualistysk bepaalde literatuer wiisde lykwols oars.

Stephen Spender oer dat dilemma: ‘The stating of a public emotion which had become a private one, and which yet never became completely my own inner experience (…) because, it invaded my personality rather than sprang out of it.’

‘a dishonest poem’

En sa hiene in protte skriuwers muoite mei de spanning tusken yndividu en mienskip, al hie ien as Auden talint genôch om syn politike belutsenens sa’n persoanlike draai te jaan dat dy net ferwaard ta bombast, holle retoryk en ‘suvere’ politike poëzy yn tsjinst fan ‘de goede saak’.

Dochs hie hie er twivels by de kwaliteit fan gedichten lykas ‘Spain 1937’, in lang, yn kwatrinen skreaun polityk fers of ‘Septimber 1, 1939’, mei dêryn de ferneamde rigel ‘We must love each other or die.’ Lêstneamd gedicht soe er net opnimme yn syn sammele wurk. Hy fûn it net oprjocht, yn syn soarte dûbeldhertich ek, hjir en dêr.

Hy sette de wearde fan dat soarte as polityk te omskriuwen poëzy yn ‘e kiif. Yn it foaropwurd fan syn Collected Shorter Poems (1966) sei er dêr letteroan dit fan:

‘A dishonest poem is one which expresses, no matter how well, feelings or beliefs which its author never felt or entertained. For example, I once expressed a desire for ‘New styles of architecture’; but I have never liked modern architecture. I prefer old styles, and one must be honest even about one’s prejudices. Again, and much more shamefully, I once wrote:

To-day the expending of powers
On the flat ephemeral pamphlet and the boring meeting.
[…]
The stars are dead; the animals will not look:
We are left alone with our day, and the time is short and
History to the defeated
May say Alas but cannot help or pardon.

Dêr wurdt, hast skuldbewust, byfoege: ‘To say this is to equate goodness with succes. It would have been enough if I had ever held this wicked doctrine, but that I should have stated it simply because it sounded to me rhetorically effective is quiet inexcusable.’

‘in the nightmare of the dark’

Yn opdracht fan de Amerikaanske útjouwerij Faber & Faber reizge Auden, yn 1938, tegearre mei Christopher Isherwood, nei Sina om dêr reisreportaazjes te meitsjen oer de twadde Sineesk-Japanske oarloch, útlokke troch it ultranasjonalistyske Japan dat Mantsjoerije ynfallen wie.

De Sineeske reis wie winliken de foarboade fan syn fertrek nei Amearika, in jier letter. In flecht foar it fassisme en it yn tsjusternis weisinkend skip Europa.

Hitler hie de Weimar-republyk ferpulvere en yn it jiskefet dien en fan Dútslân in totalitêre Steat makke. De ferfolging fan de Joaden krige mei de Kristallnacht yn 1938 in tragysk djiptepunt. It wie ien septimber 1939 doe’t de troepen fan Dútske Wehrmacht Poalen binnenfoelen. It útbrekken fan de Twadde Wrâldkriich wie in feit.

De dei fan de Dútske ynfal waard ek de titel fan it niisneamde gedicht ‘September 1, 1939′, in tekst oer de minsklike eangst en de jierren tritich dy’t ‘a low and dishonest decade’ neamd wurde, ynbegrepen ‘the unmentionable odour of death’.

I sit in one of the dives
On Fifty-second Street
Uncertain and afraid
As the clever hopes expire
Of a low dishonest decade:
Waves of anger and fear
Circulate over the bright
And darkened lands of the earth,
Obsessing our private lives;
The unmentionable odour of death
Offends the September night.

Auden kearde Europa dus de rêch ta. Twa dagen nei syn oankomst yn New York ferstoar op 28 jannewaris 1939 de Ierske dichter en toanielskriuwer W.B. Yeats. Blizzards jagen oer de stêd. Sniebanken stoden tsjin de finster fan kantoaren en wenten. De roasters yn de strjitten joegen harren dampen op. Underwilens brânde Europa.

Yn New York sette er him ta it skriuwen fan wat ien fan syn meast ferneamde gedichten wurde soe: ‘In memory of W.B. Yeats’, dêr’t er, lykas yn ‘Septimber 1’ nochris it ûnderwerp op it aljemint bringt oer de hate en eangst dy’t Europa yn it tsjuster stoart:

In the nigthmare of the dark
All the dogs of Europe bark
And the living nations wait,
Each sequestered in its hate.

Yn it twadde part fan syn in memoriam foar Yeats komt er op de ferhâlding tusken syn lofts-politike ideeën, sa’t dy har yn de lêste tsien jier ûntjûn hiene en de poëzy an sich. Dat dy twa inoar net pasten, heinde er yn dy iene, ferneamde rigel:

• – for poetry makes nothing happen.

Giet it hjirre oer Yeats syn foarm fan engaazjemint, konkreet oer syn leafde foar Ierlân, oer syn ferstjerren of yndirekt oer Auden sels? Yeats hie yn 1916 meimakke hoe’t de Ingelsken in wreed en bluodderich ein makken oan de opstân fan de Ierske nasjonalisten. Hie syn poëzy en de dêryn besongen leafde foar Ierlân wat úthelle as it om sosjale feroaringen gong?

Nee, liket Auden te sizzen, en hy koe it witte, want wie it himsels ek net sa fergien mei syn polityk tinte poëzy, dêr’t er oait fan tocht dat dy ynset wurde koe foar maatskiplike feroaringen en sosjale rjochtfeardigens?

poëzy en polityk

Mei syn sizzen dat poëzy neat net úthellet, skode de dichter yndirekt ek it foarútgongstinken, dat styfbern fan de Ferljochting, oan ’e kant. Yn it essay ‘The poet and the city’ skreau er letteroan, yn 1962: ‘All political theories which, like Plato, are based on analogies drawn from artistic fabrication are bound, if put into practice, to turn into tyrannies.’
.
Te faak is de literatuer (mis)brûkt foar alderhande polityk ideologyske doelen. De poëzy dy’t der mei mank is, ferdraacht har net mei it útgongspunt dat literatuer yn essinsje amoreel en frij is.

De taal fan de polityk kin no ienkear net de taal fan de poëzy wêze. Oftewol, is it net algeduerigen opnij de keunst en hâld de poëzy frij fan politike taal en ideology?

.

De poëzy sels beslacht yn it foarste plak dat wat fan binnenút komt. Se is by definysje in yndividuele oangelegenheid wêrby’t de dichter gjin boadskip hat oan dat wat mienskip en maatskippij miskien graach fan him/har sjen of wolle soe. (Dy spanning tusken it yndividu en de mienskip soe skriuwer en dichter Jo Smit healwei de jierren fyftich op trefklik moaie wize op it aljemint bringe yn de literêre novelle Sûnder sûker.)
.

It is algeduerigen opnij de keunst en hâld de poëzy frij fan politike taal en ideology….

De measte politike poëzy is net om te promjen, foarst omdat se om ideologyske redenen net selden tsjinstfaam spylje moat en twad, omdat se troch de bank naam net foar mear as ien útlis fetber is.

Se stiet datoangeande streekrjocht foaroer dat wat Paul Ostaijen oait ‘een in de metafysica geankerd spel met woorden’ neamd hat. Se besiket te bestean as in útsprekken fan dat wat yn essinsje ûnútspreklik is. [Sjoch ek: ‘De stilte tusken de wurden as it wyt fan poëzy ].

By alle taal dy’t de dichters ta harren foldwaan hawwe, bliuwt de fûleindige jacht op de taal sels, ek al wit de dichter dat er yn dy taal tekoart sjitte sil. Dat bepaalt foar in net lyts part it it wêzen en gesicht fan poëzy.

It giet, koartsein, net sasear om ‘the stating of a public emotion’ sa’t dat by politike poëzy meast it gefal is, mar om ‘the own inner experience’, sa’t Stephen Spender it ferwurde hie. Ek Auden wist dat.

ôfskie en omkear

Benno Barnard hellet yn syn Auden-essay ‘Zijn dichters te redden’ (Dichters van het Avondland, 2006) net om ’e nocht it gedicht ‘Voltaire at Ferney’ oan, dêr’t Auden de draak yn stekt mei syn eigen, ferneamde oneliner – poetry makes nothing happen – , of dêr yn alle gefallen mei spot:

(…) Soon he would be dead,
And still all over Europe stood the horrible nurses
Itching to boil their children. Only his verse
Perhaps could stop them: He must go on working. Overhead
The uncomplaining stars composed their lucid song.

De dichter sels rekke, wenjend en wurkjend yn Amearika, wat langer wat mear yn de besnijing fan alderhande gewoane, tradisjoneel bepaalde poëtyske foarmen, en dat gie fan rymkes, populêre ferskes oant en mei balladen en music-hall lieten. It persoanlike, en dan benammen it etyske, dat by him gauris inte is op figueren út de Klassike Aldheid, waard tenei it útgongspunt ynstee fan it publike.

Dy omkear kaam net allinnich fuort út syn ôfskied fan Europa, mar hie ek alles te krijen mei syn oerstap nei de Anglikaanske tsjerke, in kar dêr’t it lêzen fan Kierkegaard net swak yn byspile. De Russysk-Amearikaanske dichter Joseph Brodsky woe fandatoangeande hawwe dat de poëzy fan de ‘transatlantic Horatius’ it karakter fan in Evangeelje hie.

‘Als er geen kerken hadden bestaan, dan zou men er gemakkelijk een op deze dichter gegrondvest kunnen hebben’, skreau Brodsky yn syn essay ‘Om een schim te plezieren’ (Tussen iemand en niemand, 1989), ‘en het voornaamste gebod van die kerk zou dan iets geweest zijn in de trant van zijn:

If equal affection cannot be,
Let the more loving thing be me.

It is net sasear Auden syn publike en/of politike poëzy, mar syn persoanlik, yndividualistysk rjochte wurk dat benammen yn dy rûzige jierren tritich syn moaiste poëzy opsmiet, al wie it mar fanwegen dy iene, merakelse rigel yn it tredde part fan ‘In Memory of W.B. Yeats’ dy’t seit: ‘Time […] worships language’.

Fansels hearre dêr ek tal fan oare, sublym moaie gedichten by lykas ‘Funeral blues’ (Stop all the clocks), ‘As I walked out one evening’ en ‘Musée des beaux arts ’, mei dêryn ûnder mear de neifolgjende rigels oer lijen en leafde en minsklike ûnferskillichheid.

About suffering they were never wrong,
The Old Masters; how well, they understood
Its human position;
[…]
In Breughel’s Icarus, for instance: how everything turns away
Quite leisurely from the disaster; the ploughman may
Have heard the splash, the forsaken cry,

Om koart te gean, as it de dichter syn yntinsje is en bewurkmasterje mei en troch syn fersen (direkte) maatskiplike feroarings, dan hellet poëzy neat net út. Dat wol lykwols net sizze dat politike saken gjin ûnderwerp fan poëzy wêze kinne.

.
Ynteressant yn dit stik fan saken is itjinge wat de jong ferstoarne dichter en essayist Jeroen Mettes (1978-2006) op syn blog N30+ oer politike poëzy op it aljemint brocht. Selden in moaier houlik delset sjoen tusken it etyske en it sublime as yn de blogfragminten oer ‘Politieke poëzie – Poëtica bij N30’.

Politike poëzy sil de weareld net feroarje kinne, dat soe nayf wêze, stelt Mettes. It giet him om in poëzy dy’t befrijt sûnder frijbliuwendheid, in poëzy as it libben sels, wêrby’t, oer polityk praat, de wrâld – o, moaie paradoks – him engazjearret mei de dichter en net oarsom.

‘Politieke poëzie wil zeggen: een poëzie die durft na te denken over zichzelf, over haar taal en over haar wereld en over de problematische verhouding tussen die twee – een poëzie die deze verhouding als probleem is. Een poëzie die nadenkt, haar probleem articuleert. Dat heeft niets te maken met journalistiek of moraal of debat, laat staan met de wet en de staat, en evenmin met ‘kritiek’ als daarmee bedoeld wordt het vervangen van incorrecte representaties door andere, meer correcte representaties.

Het is geen rationeel engagement, maar weerzin tegen alles wat een leven in de weg staat, en liefde voor alles wat het waard is liefgehad te worden. De wereld engageert zich met mij, niet andersom.

Het heeft iets te maken met ethiek in de zin van leren leven, met de gemeenschap en de taal van de gemeenschap (welke die ook moge zijn) en de rol van de dichter ten aanzien van de gemeenschap. Het heeft te maken met rechtvaardigheid zonder oordeel en zonder maat. Le mot juste is uiteindelijk juste un mot, om Godard te parafraseren: het komt uit een toekomst die niet voor te stellen is. Het is geen rationeel engagement, maar weerzin tegen alles wat een leven in de weg staat, en liefde voor alles wat het waard is liefgehad te worden. De wereld engageert zich met mij, niet andersom. Een verlangen begint niet met een agenda. Eerst komt de Exodus, dan de Sinaï. Op de vraag of ik werkelijk zo naïef ben om de wereld te willen veranderen, antwoord ik: ‘We willen slechts de wereld.’ Rechtvaardigheid is het appel dat de wereld op ons doet om haar te bevrijden van alle mogelijke ketenen, van elke organisatie en ongelijkheid, om haar te zijn, glad, gelijk, onder een klare lucht – een woestijn en een volk in een woestijn. Dát moment tussen Egypte en de Wet. Het is geen revolutie, maar de hemel boven de revolutie. Poëzie = vluchtwetenschap. Er is geen kunst die we al kennen.’

‘Verzet begint niet met grote woorden’

Politike poëzy is dus wat oars as poëzy, skreaun nei oanlieding fan in polityk barren of in politike tastân. Nim wat dat oangiet it wurk fan dichters as H.H. ter Balkt, Hans Verhagen of Marlene van Niekerk (1954), mei it lange gedicht ‘Brief aan my vaderland Suid-Afrika’ dat op dit bloch ferfryske is mei de titel ‘Súd-Afrika, harkje ris nei my’.

Troch ritme, klank, byldspraak en typografy, koartsein, de foarm kin it polityk ûnderwerp lykas dat fan in brutalisearre (Súd-Afrikaanske) maatskippij hiel wol ferwurde wurde, sûnder dat de bombast, de retoryk en/of alderlei foarmen fan boadskipperij en moralisme de oerhân krije, sa’t dat faak it gefal is by suvere politike poëzy.

.
By de bettere, as polityk te tsjutten poëzy lykas it klassike gedicht ‘Verzet begint niet met grote woorden’ fan Remco Campert is de polityk meastentiids oars net as in oanlieding of in ynspiraasjeboarne. It giet om gedichten dy’t troch harren foarm sa’n sterke lading [ynhâld] meijûn is, dat se bliuwend binne, yn dy sin dat se lykas by Campert syn gedicht wat universeels útsprekke.

fergiftigjend

Dat jildt ek foar in grut tal gedichten fan W.H. Auden, lykas it noch altyd like aktuele ‘Refugee Blues’, in gedicht dat destiids in reaksje wie op it antysemitisme yn Dútslân.

De xenofoby dy’t der mei mank wie, is fan itselde kaliber as de frjemdlingehaat dy’t hjoed-de-dei rûnom yn Europa de lilke en ferûngelike troanje sjen lit, útsutele troch alderhande populistysk rjochtse partijen en bewegingen dy’t in nasjonalistyske en etnosintristyske maatskippijfizy foarsteane.

Dêr hinget in tinken mei gear, dat, ynbegrepen alle sûndebok-wizen, in taal hearre lit dy’t yn syn soarte planút fergiftigjend is. It is de haat- en propagandamasinetaal fan politisy as Wilders, Le Pen, Farage. Yn harren sok geane de populisten fan it slach Roos, Baudet, Van Rooy en tal fan oare, wakker drok op de eigen dongbult omrazende nasjonalistyske dwazen.

By dizzen yn syn hiele hear en fear de tekst fan Auden syn ‘Refugee Blues’, in ûntheisterjend en mismoedich meitsjend gedicht oer it lot en lijen fan flechtlingen dat sjen lit dat polityk in poëzy opsmite kin dy’t skreaun wurde móást, út inerlike needsaak en yngreven djippe belutsenheid.

.

Refugee Blues

Say this city has ten million souls,
Some are living in mansions, some are living in holes:
Yet there’s no place for us, my dear, yet there’s no place for us.

Once we had a country and we thought it fair,
Look in the atlas and you’ll find it there:
We cannot go there now, my dear, we cannot go there now.

In the village churchyard there grows an old yew,
Every spring it blossoms anew:
Old passports can’t do that, my dear, old passports can’t do that.

The consul banged the table and said,
‘If you’ve got no passport you’re officially dead’:
But we are still alive, my dear, but we are still alive.

Went to a committee; they offered me a chair;
Asked me politely to return next year:
But where shall we go to-day, my dear, but where shall we go to-day?

Came to a public meeting; the speaker got up and said;
‘If we let them in, they will steal our daily bread’:
He was talking of you and me, my dear, he was talking of you and me.

Thought I heard the thunder rumbling in the sky;
It was Hitler over Europe, saying, “They must die’:
O we were in his mind, my dear, O we were in his mind.

Saw a poodle in a jacket fastened with a pin,
Saw a door opened and a cat let in:
But they weren’t German Jews, my dear, but they weren’t German Jews.

Went down the harbour and stood upon the quay,
Saw the fish swimming as if they were free:
Only ten feet away, my dear, only ten feet away.

Walked through a wood, saw the birds in the trees;
They had no politicians and sang at their ease:
They weren’t the human race, my dear, they weren’t the human race.

Dreamed I saw a building with a thousand floors,
A thousand windows and a thousand doors:
Not one of them was ours, my dear, not one of them was ours.

Stood on a great plain in the falling snow;
Ten thousand soldiers marched to and fro:
Looking for you and me, my dear, looking for you and me.
.

Literatuer

W.H. Auden, Collected Short Poems, Random House Book, New York 1966.
Benno Barnard, Dichter van het avondland, ‘Zijn dichters te redden, over W.H. Auden.’ Uitgeverij Atlas, Amsterdam/ Antwerpen 2006.
J. Bernlef, Het ontplofte gedicht, ‘Ik stond er bij en keek erna’, Querido, Amsterdam 1978.
Joseph Brodsky, Tussen iemand en niemand. ‘Om een schim te plezieren.’ De Bezige Bij, Amsterdam 1987.
Solomon Volkov, Conversations with Joseph Brodsky, ‘W.H. Auden’. The Free Press, New York 1998.
Jeroen Mettes, ‘Politieke poëzie – Poëtica bij N30′, blog N30+
.

Yn Conversation with Joseph Brodsky seit de earste fraach fan de ynterviewer yn it haadstik oer Auden: ‘Could you describe Auden’s face?’ net liker as soe dat gesicht it wichtichste wêze fan it universum wêze. Hawar, Brodsky seach der in lânkaart yn, ‘with the eyes in the middle’. Sels hâld ik it op in útsliten kalklânskip, fol slinken en groeden, djip as rivieren. Auden sels miende, spotsk as er wie, dat it wat wei hie fan ‘a wedding cake after the rain’.

 

.
.de d