Hu Thung en de weirekke dompteur fan Yin Chuang
Omdat de poëzybondel Yn ’e fal fan jûn fan Hu Thung-song, dêr’t noch geregeld fraach nei is, al jierren útferkocht is, wurdt hjir de digitale ferzje nei foaren helle. Ik begjin mei it ȏfprintsjen fan de ynlieding dy’t ik yndertiid by de ‘blomlêzing’ skreau.
Fierders is it de heechste tiid om mear omtinken te jaan oan in tal hânskriften út de neilittenskip fan Song. Dy binne lykwols net fan Hu Thung, sa ûntdiek syn wilens ferstoarne dochter Li Su, mar fan ien fan syn omkesizzers, fan namme Wang-Hu dy’t as dompteur fan liuwen, tigers en oare wylde katten wurk hie yn de stêd Yin Chuang – Li Su har mem hie yn dyselde stêd oanslach as trapezewurkster yn it destiids ferneamde sirkus fan Wang Tang – mar dy’t reizgjend op in lyts mûldier fan Hou Kou nei Kazachstan, ûnderweis ferûngemakke of oarswei weirekke is.
Mar op dit plak no earst it foaropwurdskriuwen by it wurk Yn ’e fal fan jûn.
.
YNLIEDING
.
Nei moannen fan yngeande korrespondinsje, yn dit gefal fia e-mail, en dreech oersetterswurk dat bytiden letterlik by Yin Chuang en Dokkum om moast, kin de lêzer lang om let skewield en hooplik ek bliid makke wurde mei in stealtsje poëzij út it wurk fan de Sineeske dichter Hu Thung-song.
Net allinne út de fersen sels, mar ek út de wiidweidige korrespondinsje dy’t ik yn ’e rin fan ’e jierren mei syn dochter Li-Su Song hân haw – se wurket as oersetter Sineesk-Ingelsk yn Redondo Beach (Los Angeles) – docht bliken dat wy hjir mei in mear as aparte Sineeske dichter te krijen hawwe: in hyperyndividualist en bytiden ek in ûnfatsoenlik stik potfretten, dy’t by alle ûnderdrukking (yn de tiid fan Mao bygelyks) en by alle leed fan dea, deryn slagge om de kâlde en bittere dagen fan syn bestean te oerwinnen, in striid dêr’t er gjin belies yn joech. ‘It belichemjen fan mysels yn wat ik it ljochte en tagelyk tsjustere wêzen fan poëzije neame wolle soe, dat wie ien fan de dingen dy’t my de treast joegen om de holle net del te lizzen.’
Hu Thung-song, hy wist te oerlibjen en hooplik docht syn poëzije dat ek, te mear no’t mei dizze blomlêzing in part fan syn wurk yn it Frysk ferskynt.
gefaarlike sprongen
Yn Los Angeles haw ik mei Li Su faak oer har famylje en har heit Hu Thung-song praat. De yn 1923 berne dichter, fan komôf út eastlik Sina (de stêd Hou Kou), hâldt, tegearre mei Li Su-song har mem Deng Le, al hast goed fjirtich jier yn de stêd Yin Chuang ta.
‘Mem hie as jongfaam oanslach as sirkusartyste. Se reizge heal Sina troch. Doe’t heit mei har yn ’e boask gie, wie se as ferneamd en renomearre aktrise oan it reizgjend sirkus fan Wu-Tang ferbûn. Heit hat har yn de tiden, doe’t hja yn Shang-Hai wennen en omtrint fan earmoede omkamen, gauris bystien as salto mortale-akrobaat. Mei gefaar foar eigen libben die er heech yn ’e nok fan it sirkus syn meunstereftich gefaarlike kaprioalen. Hy hie dêr gjin inkelde oplieding ta, lit stean dat er genôch ûnderfining hie, mar hy die it! (…) De grutte, gefaarlike sprongen yn it sirkus fan de tiid, plichte heit dan te sizzen as er dêroer sa altemets op ’e tekst wie, sprongen dêr’t er fan sei dat dy te fergelykjen wienen mei de wize wêrop’t de poëzije ta stân komt.’
.
Li Su stekt in sigaret op, sjocht nei bûten dêr’t de see gûlt en skombekket: ‘Nei Deng Le har fal út de nok fan it sirkus wie it dien mei har nomadenbestean; se rekke foargoed kreupel. Letteroan, yn de bittere tiden fan Mao, is se alhiel ferrimmetike. ‘Dêr sil it altiten like dampe hûs oan de rivier – myn bertehûs – net swak yn byspile hawwe. Mem wie in belêzen frou, mar sa stadichwei is se slim steksjoch wurden. Om it fertriet fan de tiden te fersetten, sokstoppet se de heale wrâld byinoar, in ûnderwerp dêr’t heit ek oan referearret yn it lange gedicht ‘De Reis’. Har blinens hat har gehoar skerpe. As heit har syn teksten foarlêst, hellet se der feilleas alle flaters út. Winliken hat mem altiten heit syn meast krityske haadlêzer west.’
fadermoard
Hu Thung-song syn heit wie ‘in hege omke yn ’e Partij.’ De fûle opstannigens dy’t út it iere wurk sprekt, hat him gâns konflikten oplevere. ‘Heit hie mear niget oan taal en poëzy as oan polityk. Pake, Wang Thung, wie dat bêst genôch, salang’t dy smoarch jonge, sa sei de âldman, mar gjin politike poëzije skriuwt’. Dêroer die heit my letter te witten: ‘I have no intention at all to get involved in the business of those suckers, anyhow. I don ’t want to write poetry that sucks. Political poetry, like propaganda, always sucks.’
Krekt yn it skriuwen fan in poëzije dy’t ûnder mear weromgriep op de âlde Klassiken tsjûge Hu Thung-song fan syn ferset. Nimmen dy’t soks lies, want it wie allegearre moai tusken de rigels troch, wat fansels mear oer de lêzer sei as oer de dichter. Sjoch yn dizzen bygelyks in gedicht as ‘By it wurk oan it spoar’. Letter, yn in fraachpetear mei it Sineeske tydskrift Yang, sei de dichter: ‘Every man has to commit his own, particular murder on his father, silent and in his own satisfying way.’
‘It Fryiask yndo freuchd fan fisk’
Hu Thung-song studearre fuort nei de Revolúsje yn ’48 oan de Universiteit fan Sjang Hai. Trije jier letter ferfear er nei Yin Chuang, dêr’t er net allinne les joech, mar ek in skoft te wurk steld wie as arbeider yn ’e nôtfjilden. By’t nacht lies en studearre er. In aparte niget – heechst singelier ek – hie er oan it bestudearjen fan de âlde Yndo-Germaanske talen. Doe’t him nei oanlieding fan de plannen ta it gearstâlen fan in Fryske blomlêzing fan syn wurk frege waard hoe’t him dat ta like, liet er witte dat er it amper leauwe koe dat syn dochter kontakt hie mei Fryske lju. ‘Of course, my dear, oh… yes, these northern people, they still carry part of our heritage, as far as it concerns our old Asian forefathers. To me it is a great, great honor to be translated into their language.’
Hu Thung-song hat him yn de snuorje fan de jierren nei de Revolúsje yngeand dwaande holden mei it Aldingelsk en de talen fan de noardlike kustfolken yn it âlde West-Europa. By dy stúdzje kaam er ek it Aldfrysk op it spoar. As dichter hat er him der sels oan weage en skriuw in tal teksten, dy’t fierhinne besibbe binne oan de fan ús sprutsene taal:
.
Ridzje my in bit fan sprake
It Fryiask yndû freuchd fan fisk
dy’t heugen troch d’ijsen hinnesjit.
.
Dat it iene en oare net krekt rjocht is, wat soe dat by al it poëtysk hinne-en-wer rinnen noch in krom skele kinne? Want wat stiet der:
.
Reedzje my in bytsje fan sprake
It Frysk yn de freugd’ fan Fisk
dy’t ûnder it iis wei omhegen sjit.
.
Hu Thung hat tasein dat er besykje sil om de rest fan syn Yndogermaanske bamboegeskriften boppe wetter te krijen, mar spitigernȏch hat er dy tasizzing oant no ta noch net neikomme kinnen. Ik tink wol dat it goed komt, mar net mear foar de útjefte fan de blomlêzing,’ skreau Li-song koartby. ‘Heit hat, no’t er hurd âlder wurdt en syn sûnens it sa linkenlytsen ek wat ôfwitte lit, winliken ferlet fan in goed sekretaris.’
.
Faaks, en hooplik, sil it net lang mear duorje dat Hu Thung-song en it folk yn ’e flakten fan Yin Chuang Obe syn Boerinne of dokter Joast syn Eölusbrief te lêzen krije. Giet it b.g. om Joast syn Needwaar – talia flammato secum dea corde volutans – dan kin sein wurde: As it om rampen giet, dan dogge de Sinezen, dy’t troch de skiednis hinne beheltere west hawwe fan alderhande ûnk, fan natuerrampen oant en mei de slimste foarmen fan politike en kulturele ûnderdrukking, net foar de Friezen ûnder.
Fan datoangeande is it wier dat de literatuer foar in part in spegel fan herkenning is. Hoewol’t Hu Thung-song mei klam elke definysje fan poëzij ôfwiist, hat Li-Su út ’e brieven fan de dichter lykwols in útspraak opfiske dy’t neffens har in protte seit oer it wêzen fan syn wurk: ‘De grutte ûnmooglike ‘samen-val’ yn de oarloch tusken it Wurd en dat wat Is en net wêze kin yn it Wurd.’ (Dat hjir it wurd ‘gearfal’ net op syn plak is, mei dúdlik wêze.)
de lange mars
In seleksje út it wurk is no yn it Frysk oerset, tanksij it oparbeidzjen mei Li Su-song en Eric Hoekstra, troch waans kontakten ik ûnder mear te riede koe by de betûfte sinologen R. Th. Boekenberg en dr. P.I. Riedema. Hoekstra hat by de oersettings in tal fersen út de âlde (klassike) perioade fan de dichter Hu Thung-Song ûnder hannen naam. Sels ha ik de gedichten foar kar naam dy ’t min ofte mear de jongere tiid fan de dichter fertsjintwurdigje. Dêrneist haw ik in seleksje makke út de fjouwerrigels dy’t de dichter yn ’e rin fan de jierren byinoar kwattele hat. Se binne opnaam yn in apart skift, mei de titel ‘Yn it teken fan de wite draak’, in dier dat nochal ris yn it wurk fan Hu Thung-song foarkomt.
Ik tankje Eric Hoekstra foar ‘syn oersettingen’ fan de dichters út de lette T’ang-tiid, te witten Tu Fu (712-770) en Li Shang-yin (812?-858). Fierders sis ik foaral tank oan Li Su-song foar it ûnbidich stik wurk dat hja út ‘e wei set hat by de gearstalling en útjefte fan dizze bondel.
By it ferwurklikjen fan de Lange Mars dy’t it wurk fan Hu Thung-song noch te gean hat, hoopje ik dat de lêzer dit nustje Sineeske poëzije goed bekomme mei.
.
©Eeltsje Hettinga
.
DE REDENS FAN IT WURD
Wyn fynt syn gesicht yn fearren op it iis,
yn katedralen ek en hannen fan fammen
op de grutte winterflakten fan de rivier.
Fearren fynt de wyn yn nacht syn gesicht
sa’t har wêzen, ûnder de tijen ferdwûn,
stal kriget yn de bylden fan it gedicht –
it fers dat net hâldt: de redens fan ’t wurd,
it gewicht fan al wat oan langstme bestiet,
o, swierder is as de taal dy’t har bewiist
as ferrifeljend – iennachtsiis, brekber en
net te betrouwen, dat nea de lading dekt
fan wat streek meitsje wol, plak ek, om
har, oare kant it skimerjen fan de rivier.
Wyn fynt syn gesicht yn fearren op it iis.
Al wat fan har is, is de slach dy’t ik mis
.
IT FERLINE EN DE WYN
It is foar har dy’t ik leavje
dat ik my de hege, wite hoed
fan de bergen ôfnim, jûns
as hja opkomt út de fjilden.
Sjoch ik har wêzen, read as
de moanne oer Yin Chuang,
lis ik wer as in jonge liuw
yn it nôt fan myn jonkheid.
Blanker as de fjildkrysanten
ûnder it ljocht fan maitiid
is it blossemjen fan har liifke,
as hja opkomt út de bedelten.
Oan myn groetsjen giet hja
foarby, ik, no, in âld man
drôgjend yn it jadene himd
op ‘e stille kant fan de stream.
In krytsjen fan guozzen giet
heech de wite bergen oer.
Wetter skúnt my reauntsjend
de tiid en romten fan leafde yn.
It is al let as ik noch de fjilden
yngongelje. Del lis ik my
ûnder de oksen. Al myn tinken
it hat west, fan sij dy’t my is.
Net te sjen nei wat fertokket.
Weemoed is it dy’t my lokket.
Nacht sprekt, ferjit lústeret
de wyn út de oere fan ieuwen..
©Eeltsje Hettinga
.
.
.
.