Botsende tijden, verstoorde harmonie – Astrid Nobel in melklokaal
(06-05) In de sculpturen, installaties, tekeningen, foto’s en readymades van Astrid Nobel (1983) spelen tijd, natuur en geschiedenis een essentiële rol. Een belangrijk onderwerp in haar werk is het waddengebied, in het bijzonder Ameland waar ze opgroeide. Het vaak als idyllisch ervaren gebied wordt echter op allerlei manieren bedreigd. Zand, afkomstig van de Noordzeekust, is het basismateriaal in een even verrassende als verontrustende tentoonstelling in melklokaal voor hedendaagse kunst in Heerenveen. (*)
.
In de installatie ‘The ground from under my feet’ is een aantal sterk contrasterende elementen in een nieuwe context geplaatst: een uit zand gemaakte replica van een verroestte sleutel uit het ‘verdronken’ dorp Sier ligt naast de restanten van een oude boorlocatie van de NAM.
Met Nobel haar radicaal gepresenteerde tegenstellingen hangt de vraag samen welke houding de kunstenaar bij dit maatschappelijk probleem kan of durft in te nemen. Gods water over gods akkers of kijken of het ook anders kan? De kijker wordt er ontegenzeggelijk hard mee om de oren geslagen.
Op video worden beelden getoond van een blauwe, door wind en water blootgewoelde NAM-buis in de Amelander duinen, een gebied dat door een natuurlijk erosieproces voortdurend aan afkalving onderhevig is. Rond de buis waait af en toe wat stuifzand op.
Op zich een schijnbaar onschuldige tafereel, maar feitelijk gaat het om een ernstige vorm van smeerpijperij. De zandgronden onder de plek waar de boorlocatie oorspronkelijk stond, bleken vervuild. Een groot deel van de locatie is inmiddels in zee verdwenen.
botsende tijden
De opstelling van de installatie weerspiegelt een binnen en een buiten, zeg, een huiskamer en een kustgebied. Naast relicten uit de olie- en gaswinningsindustrie is er een van zand gemaakt vloerkleed, daarachter een verticaal tegen de wand gezette radiator. Want ook Nobel wil het op koudere dagen warm hebben. Dus ook zij stookt de gaskachel.
Tegelijkertijd is er het besef dat dat comfort duur wordt betaald. Immers, het winnen van fossiele brandstoffen is niet los te zien van dat wat ook het Waddengebied bedreigt: de zeespiegelstijging als gevolg van de opwarming van het klimaat.
Met Nobel haar radicaal gepresenteerde tegenstellingen hangt de vraag samen welke houding de kunstenaar bij dit maatschappelijk probleem kan of durft in te nemen. Gods water over gods akkers of kijken of het ook anders kan? De kijker wordt er ontegenzeggelijk hard mee om de oren geslagen.
 Astrid Nobel groeide op in het dorp Hollum, met aan de ene kant de Waddenkust, aan de andere kant de Noordzee. Ze deed haar opleiding aan kunstacademie Minerva in Groningen en de Vrije Academie in Den Haag en behoort op dit moment tot een exclusief gezelschap van jonge kunstenaars dat een opleiding volgt aan de Rijksakademie van beeldende kunsten in Amsterdam. De tentoonstelling ‘The ground from under my feet’ in melklokaal is nog te zien t/m 19 mei. |
De tentoonstelling in melklokaal dwingt de kijker tot zelfonderzoek en een zoeken naar andere mogelijkheden. Een hedendaagse, uiterst geëngageerde dichter als Frank Keizer, een van de oprichters van het hedendaagse tijdschrift Samplekanon, schrijft in dat verband over een zoeken naar ‘een andere, net zo goed mogelijke geschiedenis’.
antithese
Opgegroeid aan de Noordzeekust van Ameland kent Astrid Nobel als geen ander de overweldigende, als magisch ervaren grootsheid van de natuur, met krachten die ver uitgaan boven die van de mens, ook in vernietigende zin.
Ze is vertrouwd met de stilte en verlatenheid van een ongerepte natuur, de altijd aan de bewegingen van wind en water onderhevige kust. Nog steeds loopt ze zoals ze dat als kind deed met de zee te spreken.
Maar ze onderkent ook de keerzijde: een door het ingrijpen van de mens tot hoer gemaakte natuur, een natuur die ver af staat van het paradijselijke en de idylle van een jeugd op Ameland.
Die antithese blijkt ook uit de zorgvuldig doordachte inrichting van de tentoonstelling. De schilderijen, tekeningen en installaties in de voorste ruimte van melklokaal sluiten aan bij die als magische en subliem ervaren momenten in de natuur.
In de tekening ‘Universe (from memory)’ zijn in de vorm van drie cirkels de maan, de zon en het universum te zien. Daarnaast is een kleine, sterk gestileerde zandloper afgebeeld, bij uitstek het symbool van de tijd. Alfa en omega.
Het gaat Nobel om het laten zien van een natuurlijke, cyclisch verlopende tijd. In de tentoonstelling is het object van de zandloper een voortdurend terugkerend motief, in verschillende vormen.
controle
De kunstenaar werkt met zelfgemaakt pigment, afkomstig uit het suppletiezand waarmee het afkalvende Noordzeestrand van Ameland wordt opgespoten en verbreed. Ze mengt het zand met ijzerpoeder zodat het bindt en vermaalt dat vervolgens tot pigment.
Ze gebruikt het onder meer in een groot en indrukwekkend paneel waarin ze een patroon van vormen en structuren laat zien zoals die door de krachten van natuur en zee zijn neergelegd.
Soms laat ze het mengsel van zand en ijzeroxide alleen roesten. Het levert een materiaal op zoals dat is gebruikt bij het maken van de replica van de sleutel van Sier.
Het onderliggend idee bij deze twee verschillende soorten materialen is om zo natuurlijk mogelijk te werken. Eigenzinnig, zo niet koppig tracht Nobel de natuur te sturen zoals de natuur de mens stuurt.
In ‘Brief aan het zand’, een van de vier bij de tentoonstelling behorende brieven schrijft ze: ‘Na wat ik te weten kwam over de grond die ik nooit eerder in twijfel trok, over aanwassen en afvallen, verweking, dijkophoging en bodemdaling, voortdurend heen en weer getrek tussen jou, de wind en het water, is het enige wat ik wil jou onder controle zien te krijgen.’
Een ander, wat ouder werk is een met inkt gemaakt abstract zeelandschap. Dat werd op een bijna pointillistische manier, stipje voor stipje, punt voor punt, gezicht gegeven. Indrukwekkend. Het is het soort monnikenwerk dat op een bijna religieuze manier volledig overgave vereist.
‘in between’
In de achterste ruimte van melklokaal is het over en uit met de ooit als magische en harmonisch ervaren natuur. Het is het begin van de grote verstoring. Plotseling is er sprake van een volledige andere tijd, een lineaire, op vooruitgang gebaseerd denken
Kunst is bij haar een gevecht op leven en dood, zo lijkt het.
Parallel aan de verschillende tijden loopt een sterk tegenstrijdige werkelijkheid. Nobel spreekt over ‘indissoluble contradictions like dream and reality, before and after, dark and light are united in the works.’
Ronduit verontrustend is het paneel ‘Redefining water / redefining ground’. Het donkere, abstrakte werk is opgebouwd uit Nobels tot pigment vermalen zand. Het geheel is bedekt met een filter van verontreinigd zand, waaar een laag barium onder schuilgaat, een zwaar metaal uit de gaswinningsindustrie.
‘Alles wat eerder magisch overkwam leek nu vijandig,’ schrijft Nobel een van haar brieven, onder meer gericht aan het water, een andere, de oliemaatschappij en het zand.
.
interdisciplinair
Kunst is bij haar een gevecht op leven en dood, zo lijkt het. In de installatie ‘Sunwards Wintersleep’ (2016) laat ze in twee gestapelde, met hout omlijste aquariums de zwarte vlinderachtige restvormen van een stervende ‘sperm whale’ rondzwerven.
De aanleiding voor het werk lag bij een tussen Ameland en Terschelling overleden potvis. In een toelichting wordt een citaat uit Moby Dick, de grote walvisroman van Herman Melville, aangehaald. “For that strange spectacle observable in all Sperm Whales dying – the turning sunwards of the head, and so expiring…”
De vermenging van tijd, natuur, geschiedenis en literatuur zorgt voor meerdere betekenislagen in het werk. Uit het notenapparaat bij de brieven blijkt ook een grote belangstelling voor literatuur. Ik tref er de namen aan van dichters als Eugenio Montale, Joseph Brodsky en Herman Melville dus.
toekomst
De maatschappelijke betrokkenheid van Nobel is evident. Haar werk, kritisch, ambigu en politiek, sluit aan bij dat van een ‘jonge’ generatie dichters, onder wie Maarten de Graaff, Radna Fabias, Dean Bowen en de eerder genoemde Frank Keizer.
Stuk voor stuk zoeken ze naar nieuwe wegen en andere vormen, schrijven over de vluchtelingenproblematiek, het rigide en onbarmhartige kapitalisme, de klimaatverandering en de zeespiegelstijging, zoals Nobel in haar beeldend werk en brieven.
Al die ontwikkelingen maken het bestaan onzeker, er is de roep, zo niet de schreeuw om verandering. In ‘Brief aan het zand’, tegelijk ook de laatste in de reeks van vier, schrijft Nobel aan het eind:
‘Als ik denk aan jou als de bodem die zinkt en de zee die verdrinkt en hoe onomkeerbaar de koers van een toekomst die alleen maar verlies lijkt te voorspellen overkomt, schiet me steeds deze zin te binnen: ‘Te dikwijls echter regent het op iets wat al doorweekt is.’
©Eeltsje Hettinga, Dichter fan Fryslân
.
(*) Toespraak bij de opening van ‘From the ground under my feet’, met onder meer de voordracht van het gedicht ‘Het verdronken Wad / ‘It sonken Waad’.
