Quantum Jump for joy – Nieuw werk van Machteld van Buren in melklokaal

(27-11) Lijnen schieten de ruimte in, buigen af, duiken de diepte in, verdwijnen onder vlakken, bogen en cirkels, springen elders weer voor het licht en ballen her en der samen in een kluwen van uiteenspattende kleuren. De ruimtelijke, abstract expressionistische werken die beeldend kunstenaar Machteld van Buren in de tentoonstelling Quantum Jump in melklokaal in Heerenveen laat zien, zijn als big bonfires van ritme, licht, vorm en kleur.

Binnen het sterk gelaagde werk doen zich allerlei abrupte en onverwachte overgangen voor. Er zit spanning in, complexiteit ook. Het is alsof de schilder tijd en ruimte opnieuw laat ontstaan, zoals eens bij de oerknal. Naast dat beeld doen de veertien tentoongestelde werken soms denken aan vitale jazzimprovisaties, wild lyrische muziekstukken waarin de tijd van contrapunt naar contrapunt schiet.

In ‘At that specific moment 1 en 2’, twee grote doeken die het hart van de tentoonstelling vormen, gaat een complex netwerk aan lijnen en kleuren, al wervelend en wentelend, plotsklaps over in een totaal wit, trapeziumachtig groot vlak. Het contrast met de rusteloos bewegende ruimte ernaast kan welhaast niet groter.

constellaties

Het tweeluik ‘Quantum Jump’ kent een soortgelijke tegenstelling. Het wit rond het vlak met een nauwelijks te ontwarren kluwen aan lijnen, spleten, holten en cijfervormen weerspiegelt een rust, een stilte. Een soort van zwijgen dat na alle eerdere onrust, spanning en bewegelijkheid in zekere zin ook een maatschappelijke gejaagdheid reflecteert. De witte ruimten in deze constellaties werken (voor de kijker) in ieder geval buitengewoon contemplatief.

Quantum Jump, zonder meer een van de meest imposante en enerverende exposities in 2020 in Friesland, kan worden gezien als een vervolg op de expositie What does your soul look like uit 2016 en de poëzie-installatie die Machteld van Buren in 2017 voor het Fries Historisch en Letterkundig Centrum Tresoar in Leeuwarden maakte. Uit dat omvangrijke werk, met een Jackson Pollockachtige allure, sprak ook al een enorme rijke gelaagdheid en een verbazingwekkend grote dieptewerking.

De titel Quantum jump verwijst naar een begrip uit de kwantumfysica. Het gaat om een verschijnsel op atomair niveau. Oneindig kleine deeltjes rond een atoomkern ‘springen’ onzichtbaar van hogere naar lagere banen. De energie die daarbij vrijgegeven wordt, heeft de vorm van stralingsgolven.

spel

In de entreehal van melklokaal wordt de bezoeker onthaald op een aan de kwantummechanica gerelateerde tekst van de Amerikaanse draaitafel- en sample-artiest DJ Shadow: ‘I’m asking you to make a small quantum jump with me, / to accept one deviant concept… / That our other states of consciousness / are as real as our waking state’.

Voor Machteld van Buren waren die regels eerder al een bron van inspiratie toen ze in 2016 bezig was met de voorbereiding van haar tentoonstelling What does your soul look like in datzelfde melklokaal. Ook de toen getoonde werken kenden reeds een grote ruimtelijkheid, met allerlei abrupte verschuivingen in een complex spel van lijnen, vlakken, kleuren en vormen, een spel dat in zekere zin Van Burens onvervreemdbaar eigen handschrift bepaalt.

In een interview met Elske Schotanus in De Moanne zei ze daarover: ‘Hoe verwerken we de stroom aan indrukken in het bewustzijn. Het is een soort energie, lastig letterlijk in taal te vatten. Het gaat niet om het uitbeelden van iets concreets als een boom of een gezicht, maar om het verwerken van allerlei indrukken die tegelijkertijd plaatsvinden. In het hoofd beweegt alles snel door en over elkaar heen, intens en chaotisch.’

holten

In haar recente werk gaat het niet om de weergave van een concreet verhaal noch om de zoektocht naar betekenis en essentie. De werken kennen geen herkenbare werkelijkheid. Niet het onderwerp staat centraal, maar de handeling van het schilderen, concreet: de met acrylstiften en penseel uitgevoerde spelen van lijn, kleur en vorm.

Eigenlijk hebben haar schilderijen geen titel nodig. Het gaat immers niet om de illustratie of uitbeelding van een bepaalde inhoud. De titel Quantum Jump is, lijkt me, dan ook eerder speels dan ernstig bedoeld. In een doek als ‘From Nederland’ bijvoorbeeld is tussen alle kosmische holten, lijnen en spleten een plakplaatje met een piepklein autootje verborgen. Om dergelijke redenen is er de neiging om de titel van de tentoonstelling te veranderen in Quantum Jump for joy.

paradox

De energieke beeldtaal in het werk van Machteld van Buren weerspiegelt daarbij in zekere zin haar innerlijke kwantumsprongen. Het plezier ligt bij haar in het maken zelf, in de actie. Het is een grotendeels intuïtief proces. Dat laatste wil overigens niet zeggen dat er een of andere vorm van ‘peinture automatique’ wordt beoefend. Want ondanks de ogenschijnlijke chaos is er, paradoxaal genoeg, toch ook sprake van een zekere structuur en orde. Het is een van de vele tegenstellingen in de rijkelijk gelaagde doeken, met een immens grote dieptewerking.

Eeltsje Hettinga

• De solotentoonstelling Quantum Jump van Machteld van Buren in melklokaal, de tentoonstellingsruimte voor hedendaagse kunst in Friesland, is nog te zien t/m 20 dec.
• Galerie Arti et Amicitiae in Amsterdam presenteert van 9 t/m 15 januari 2021 een overzichtstentoonstelling van Machteld van Buren haar werk.