Anneke Brassinga en de ‘zinnentuimel van tempeest’
Fan de dichteres Anneke Brassinga, waans wurk hjir al jierren, altiten ticht by de hân, achter op de tafel oan it túnfinster leit, kocht ik ferline simmer de yn 2010 ferskynde bondel Ontij. Wûnderlik fernimstige gedichten fan in linige en tûk talige trapezewurkster. Elk wurd in beswarren. Firtuoas. Ik kom dêr letter op werom. Foarearst giet it my om wat oars. Yn it skift ‘Germanismen’, de lêste ôfdieling yn Brassinga har bondel, is in tal oersettingen opnaam, ûnder oare fan it klassike gedicht ‘Die gestundete Zeit’ fan Ingeborg Bachmann.
Fan dizze Dútsk-Eastenrykske dichteres, waans poëzy en tinken my, sûnt lang, mear as dierber is, ferskynde earder in stikmannich ferfryskingen yn de tydskriften Trotwaer, Kistwurk en de Moanne. De oersetting dy’t ik destiids fan ‘Die gestundete Zeit’ makke – ik printsje it gedicht hjirûnder nochris ôf, tegearre mei de Nederlânske fan Anneke Brassinga – wie ûnderdiel fan in rige Bachmann-gedichten by de skôging ‘Poëzije as brea, of it tinken út mear as ien oarsprong wei’.
Fan Bachmann ferskynde yn 1953 bondel Die gestundete Zeit, in debút dat bekroand waard mei de George-Buchner-Preis, oant op de dei fan hjoed ien fan de meast gesachhawwende literatuerprizen yn Dútslân. Trije jier letter kaam se mei de allike sterke bondel Anrufung des Grossen Bären. Ut beide bondels makke Bachmann-kenner Paul Beers yn de jierren in omfangrike kompilaasje, dy’t útjûn waard ûnder de titel Tijd in onderpand (Amber, 1988).
De tamtearre mûle
In pear jierren dêrfoar – ik hie yn dy tiid simmerfakânsjewurk yn de stêd Würzburg – wie ik har poëzy tsjinkaam yn in boekhannel, net al te fier fan de Main, de rivier dy’t mei har midsieuske en barokke brêgen dwers troch Würzburg hinne bochtet en dy’t de stêd sels wat foarstliks en wat foarnaams jout. Bachmann har poëzy fassinearre my. De toan. It byld. De ekstreem persoanlike manier fan skriuwen. De macht fan har sizzen (de djip ûnder de hûd krûpende wurden.) En lykwols it besef fan de dichteres dat de taal net rikt. It ûnfolsleine fan it sizzen sels. De tamtearre mûle. Mar der wie mear, bygelyks har ferhâlding mei Paul Celan. Har libben yn Italië. Har tinken, allinnich, yn it klamme swit fan de tiid. De depresjes. In hotelkeamer yn Rome. In sigaret. In brân. In hinnegean.
By Paul Beers krige it gedicht ‘Die gestundete Zeit’ yndertiid de titel ‘Tijd in onderpand’ mei. By Anneke Brassinga is dat ‘De uitgestelde tijd’ wurden. Dêr’t Beers de yndieling fan fjouwer strofen oanhâldt, sa’t dat yn it orizjineel ek it gefal is, dêr hat Brassinga, frjemd genôch, trije oanholden. Benammen de twadde rigel yn it gedicht hat my destiids nochal wat holbrekken jûn: ‘Die auf Widerruf gestundete Zeit / wird sichtbar am Horizont.’ De oersetting fan Beers seit yn dizzen: ‘De in onderpand gegeven tijd / wordt zichtbaar aan de horizon.’ Brassinga seit it sa: ‘De herroepelijk uitgestelde tijd / wordt zichtbaar aan de horizon.’
Sels haw ik de rigels yndertiid ferfryske mei ‘De net fan skuld frijskattende tiid / wurdt sichtber oan de hoarizon.’ Hoe’t ik dêr oait by kommen bin, gjin idee. It moat te krijen hân hawwe mei it tinken dat it lyryske subjekt djip by de Tiid yn it kryt stiet. It giet fan datoangeande om in wissichheid (in waarboarch) dy’t frege wurdt by it ôfbeteljen fan in skuld. Is dy der.
Die gestundete Zeit
Es kommen härtere Tage.
Die auf Widerruf gestundete Zeit
wird sichtbar am Horizont.
Bald musst du den Schuh schnüren
und die Hunde zurückjagen in die Marschhöfe.
Denn die Eingeweide der Fische
sind kalt geworden im Wind.
Ärmlich brennt das Licht der Lupinen.
Dein Blick spurt im Nebel:
die auf Widerruf gestundete Zeit
wird sichtbar am Horizont.
Drüben versinkt dir die Geliebte im Sand,
er steigt um ihr wehendes Haar,
er fällt ihr ins Wort,
er befiehlt ihr zu schweigen,
er findet sie sterblich
und willig dem Abschied
nach jeder Umarmung.
Sieh dich nicht um.
Schnür deinen Schuh.
Jag die Hunde zurück.
Wirf die Fische ins Meer.
Lösch die Lupinen!
Es kommen härtere Tage.
.
Ingeborg Bachmann, Sämtliche Gedichte, Piper – München Zürich, 1988, s. 47.
De uitgestelde tijd
Er komen grimmiger dagen.
De herroepelijk uitgestelde tijd
wordt zichtbaar aan de horizon.
Straks moet je aanrijgen je schoen
en de honden terugjagen naar de marshoeves.
Want de ingewanden der vissen
zijn koud geworden in de wind.
Armelijk brandt het licht van de lupines.
Je blik trekt sporen in de mist:
de herroepelijk uitgestelde tijd
wordt zichtbaar aan de horizon.
Ginds zakt je geliefde weg in het zand,
Het stijgt om haar waaiende haren,
het valt haar in de rede,
het legt haar het zwijgen op,
het bevindt haar sterfelijk
en tot afscheid bereid
na elke omhelzing.
Kijk niet om.
Rijg je schoen aan.
Jaag de honden terug.
Gooi de vissen in zee.
Doof de lupines!
Er komen grimmiger dagen.
Anneke Brassinga, Ontij, p. 59.
De útstelde tiid
Der komme dregere dagen.
De net fan skuld frijskattende tiid
wurdt sichtber oan de hoarizon.
Rap moast dy de skuon struse
en de hûnen weromjeie nei de himpleatsen.
Want de yngewanten fan ’e fisken
binne ferklomme yn ’e wyn.
Suterich brânt it ljocht fan ’e lupinen.
Dyn each lûkt spoaren yn de mist:
de net fan skuld frijskattende tiid
wurdt sichtber oan ‘e hoarizon.
Jinsen glydt wei dyn beminde yn it sân,
it stoot har om it waaiende hier,
it falt har yn de rede,
it hjit har om te swijen,
it tinkt har stjerlik
en ree ta ôfskied
nei elke omearming.
Sjoch net om.
Strús dy de fiterskuon,
Jei de hûnen werom,
Smyt de fisken yn see.
Dôvje de lupinen!
Der komme dregere dagen.
Werom nei Brassinga har bondel Ontij. Op it omslach fan de bondel in yllustraasje fan it skilderij Le Navire dans le Tempête fan Henri-Julien Rousseau (1844-1910), dêr’t it gedicht ‘Ver heen’ – wat my oangiet it hichtepunt yn de bondel – perfekt by oanslút. Ik printsje dat hjirûnder ôf. Om my mei se dêr de P.C. Hooftpriis foar hawwe. En as dat net kin, jou har dy priis dan mar foar hiel it oeuvre. ‘Ver heen’ is nei ynhâld, klank en byld ferpletterjend. Untheisterjend ek. Har poëzy is de stil meitsjende spraak fan it oerweldigjende byld, oftewol sublym.
‘onoorbaar’
Hear ris nei dizze rigels: ‘graag zou ik boven lege oceanen regen zijn / op reusachtige hoeven, zinnentuimel van / tempeest, het stormend paard dat louter / water is (…)’ of oars nei dizze: (…) ‘omtrent een / steenworp van d’onoorbare gloeiende / kern; daar zal betijen wat mij jaagt.// Prachtich hoe’t Brassinga hjir mei it tiidwurd ‘getijen’ fuortdaalks it haadwurd ‘getijden’ opropt. In soartgelikense taalboarterij hellet se fierderop út mei it wurd ‘onoorbaar’.
It fers sels it bringt jin de aventoeren fan keunstner Bas Jan Ader te binnen, syn syktocht nei it mystearje doe’t er yn syn sylboatsje fan krekt fjouwer meter, allinnich, de Oseaan oerstuts, healwei yn har wetter weiwaard, it wetter, de Tiid. Wat er bejage, sis: de gloeiende kearn, it waard syn fal, syn ûndergong. Yn de holle weagen fan de see, de kûle, it grêf, bleau it wêzen fan de Tiid, de as de wyn nei-jage kearn, like tsjuster as dôf, ‘onoorbaar’.
Ver heen
Mocht ik in het hart van het holst
van donkerste dagen te lijf gaan, achter
al het uiterwaardse, een stuk of wat
verlaten kusten onder razende luchten
waar albatrossen op hun wieken naar
andere planeten worden weggeblazen –
graag zou ik boven lege oceanen regen zijn
op reusachtige hoeven, zinnentuimel van
tempeest, het stromend paard dat louter
water is, uiteenvalt in geschuimbek –
zocht ik bij voorkeur echter diepten
die geen daglicht velen, omtrent een
steenworp van d’ onoorbare gloeiende
kern; daar zal betijen wat mij jaagt.
Ut: Ontij, s. 23.
Fier hinne
Mocht ik yn it hert fan it nearst
fan dûnkerste dagen de oanfal dwaan, achter
al it uterwaardske, in stikmannich
ferlitten kusten ûnder razende luchten
dêr’t albatrossen op harren wjukken
nei oare planeten weiblaasd wurde –
graach soe ’k boppe lege oseanen rein wêze
op ûnbidige hoegen, sinnetwirjen fan
tempeest, it streamend hynder dat inkeld
wetter is, útinoar falt yn skombekjen –
socht ik by foarkar lykwols djipten
dy’t gjin deiljocht ferneare, hast in
hoannestap fan de net te hearren gleone
kearn; dêr sil betije wat my jaget.
.