It ferhaal De erfgenaam, ien fan de fiif ferhalen yn Schuim en Asch (1930), hat wat wei fan in Arabysk mearke. Dat is net alhiel frjemd, want it waard skreaun nei it lêzen fan Le livre des mille nuits et une nuit, dêr’t yn 1923 in nije edysje fan ferskynd wie. It is oer alle boegen in fertelling oer de dûbelde moraal fan Allah’s lear, mei navenant alle wreedheden. Slauerhoff lit him yn dit stik proaza sjen as in follearde frijtinker. By it ferhaal sels passe ek de rigels dy’t er yn dyselde snuorje, healwei de jierren tweintich, nei foaren brocht hie: ‘Volg niet den leergang van de philosofen, / Dit leidt tot ledigheid. En godsdienststichters / Zijn loochenaars.’

De haadpersoan yn de hjir ferfryske stoarje, Hassein, is in oerwûn bern, waans mem troch de heit ferstjitten is. Se stjert yn it kreambêd. Syn rike omke Azid, dy’t neat fan it bern witte wol,  ferwyt Allah dat er soksoarte grouwélichheden talit. Mei dêrom lêst er net de Koran, mar Voltaire.

Hassein dy’t as jongeman syn omke feroardielet om syn ôffallich wêzen, slacht bytiden, temûkwei, yn de harem fan Azid om oant er betrape wurdt. Hy spilet fan ruten en wit him tenei in balling sûnder thús. Hy slyt syn dagen as in earmoedige havenklerk dy’t graach in reis nei Mekka dwaan wolle soe.

As Azid te ferstjerren komt, lit dy him, iennichst famyljelid as er is, in grou kapitaal nei. Hassein ferjit rillegau syn gebed foar Allah. Ryk as er is, túcht er himsels in harem oan, mei ûnder oaren in tal westerske froulju! ‘Sêftmoedige famkes út Broessa, fjurrige út Koerdistan, mei fammen út Armenië, betûft yn leafde syn listen en boarterijen, in Cirkassyske mei ljocht hier en swarte eagen en, by Allah, twa steatlike, blanke Frankyske froulju.’

De Sultan dy’t dat gewaarwurdt, kin syn begearte net de baas en palmet Hassein syn blanke froulju yn, soks yn ruil foar alderlei baantsjes dy’t him, sa tinkt Hassein, de nedige maatskiplike eare en weardichheid jaan sille. Mar de ‘putsjes’ – fan hofker fan de paleistunen oant en mei admiraal op de float fan de Sultan – kostje him úteinlik inkeld mar jild.

Troch de yntriizjes fan de macht komt Hassein al syn rykdommen te ferliezen, mar yn wêzen is it de priis dy’t er betellet foar syn eigen idelens, oftewol syn net te sêdzjen sucht nei maatskiplik oansjen.

gjin wente

De erfgenamt is in ferhaal oer godstsjinst, leafde en hypokrisy. Der wurdt wakker beard dat men Allah tawijd wêze wol, sawol yn tinken as gebed, mar wilens is men net te beroerd om in oar de sinten fan it liif te klauwen, sa’t der ek gjin reserves binne om lust en begearte bod te jaan yn djoere harems mei froulju út it Westen, wylst de westerling sels ôfdien wurdt as ‘in kristenhûn’. Koartsein, de dûbelde moraal slacht foar master op.

Godstsjinst is by Slauerhoff in flecht út in fan earmoede en wredens tekene werklikheid, sterker, yn de oere fan eangst en teloarstelling rjochtet de minske him, lef en bangich, ta syn goaden. Hassein bygelyks nimt himsels foar om nei Mekka te gean, omdat er, folslein oan reapsein, gjin kant mear op kin. Mar godstsjinst jout gjin wente, want de minske bliuwt, en dat is skaaimerkjend foar Slauerhoff, in swalker en balling, altyd op wei en ûnderweis, sykjend om in honk, in thús.

@EH 10-02

.

.
De erfgenamt

‘O, Allah! De ierde dy’t sûnder siel is, stjoert Jo nei in tiid fan droechte en teskroeid wêzen lang om let ferfrissing: jo befruchtsjende rein.

Mar o, Allah, wannear sille Jo my rykdom stjoere, ik dy’t fan earmoede en ellinde ferskronfele bin.

O, Allah! As Jo jo úteinlik oer my ûntfermje, stjoer my dan ek ien fan jo meast leaflike dochters en diel mei my de genede dy’t Jo jûn is. Tegearre sille wy jo namme loovje, alle moarnen foar it brea-iten, alle jûnen foar de omearming. Allah: hoe kin ik my oars sjen litte as de tsjinner dy’t mei jo begien is?

Gong ik no op pelgrimstocht, ik liet inkeld in ellindich bestean achter. Wêr wie de deugd? Stjoer my rykdom, en Jo sille sjen dat ik my taris wylst ik in riem om ’t liif byn.

Stjoer my jo ingel: ik sil my losmeitsje út har hearlike omearming, har koele earmen, om  holle en de soalen oer te litten oan de felle hitens fan de fiere woastinen, dy’t troch Jo sa skraal fan oazen foarsjoen binne, en Jo op dy wize sjen te litten, sinneklear, dat ik ôfsjoch fan alle wrâldske saken, om wille fan it partsjen fan Jo Hillige Stien.’

Dit keunstich formulearre en fjurrich gebed hie Hassein fan in foarnaam skriftgelearde kocht. In wike lean glied yn de wide bûsen fan de pryster. Mar foar him betsjutte dit itselde as wat foar de westerske wurkslaaf in lot út de lotterij is: in sprankje hope op in better libben, op befrijing út libbenslange twangarbeid.

Hassein die meast de hannen gear by’t jûn wannear’t de sinne einlings ophold om him te pinigjen. De hiele dei stie er te baarnen yn de finstergatten fan it kante houten havenkantoarke op de keale havendaam. De planken stiene krom fan de hjittens, de hûd fan de ûngelokkige klerk wie as lear sa droech. Op it hjitst fan de dei foelen spinnen en muskiten, folslein yn ’e sûs, fan de soudering yn syn inket, yn syn kofje, soms ek yn it djipst fan syn meditaasjes, want Bassora wie in haven, dêr’t komselden it beweech fan de skippen fan de Franken de suvere ûnferweechlikens fan it wetter te fersteuren kaam. Syn grimmitigens hie him noch ta in oar gebed ynjûn wat him it jild fan de moefty útsparre hie. Dit spriek er út as de hjittens him oermânsk waard.

‘Narje net mei jo strielen, o Allah, jo fjurrige oanbidders opsletten yn har klûzen, jo feardige pilgrims mei har keale krunen dy’t bleatfoets troch de woastinen lûke. Ferienje harren, kies as harren brânpunt de holle fan Yezi Azid en lit har syn skedel trochboarje. Hy bidt nea, hy hâldt gjin Ramadan, hy spant gear mei de ûnleauwigen, komt by harren oan hûs, drinkt harren opwinende drank, en Jo warskôgjen slacht er yn ’e wyn. Sûnt jierren hinget syn lofterhân der mar wat by, machteleas nei de ierde wizend: ‘Dêrhinne is it dat jimme geane.’ Meitsje Jo wurk dien, meitsje Jo net bespotlik, lit net mei Jo spotte; hy misbrûkt Jo namme, hou him del, de spotter mei de Wet, de renegaat.’

***

Lykwols, Yezi Azid is net sa’n monster fan ûndeugd lykas syn neef it yn dat gebed foarkommen lit.

In iensume âldman, dy’t yn alles wat libben de siele skinkt en dy ek wer ûntnimt, lottere wie, en fol wrok Allah syn need foar de fuotten smiet. Troch syn lekebruorren ferkettere, libbe er iensum en yn stee fan de Korân lies er de dwaallearen fan Voltaire, de grutste godleagener dy’t fan de sinne beskynd is, dy’t oars ek oer hiel wat ûnrjochtfeardigen opkaam is.

Kasem Hassein, de havenklerk, wie de soan fan syn fyftjin jier jongere suster, dy’t er djip fereare hie en dy’t er mei wielde bedield oant de dei dat sy him meidielde dat se boaskje woe. Hy sleat him op yn syn fertrekken en liet heechhertich neat fan him hearre. Mar doe kaam oare dei: sy krong syn romte yn, skriemend, it suzjet hie har ferstjitten, Yezi Azid wie, djip yn syn hert, optein. Doe kaam de swarte dei dat se in soan te wrâld brocht en sels it libben liet. Hy ferflokte de man dy’t har fertokke, swier makke en ferlitten hie, de soan dy’t har deade en Allah dy’t dit alderferskuorrendst grut ûngelok talitten hie. It bern Hassein woe er net sjen, oan de rop fan de muezzin joech er gjin gehoar mear en dôfhûdich kearde er him it gesicht fan Mekka ôf, sadat er bytiden oer strjitte gean moast mei de holle omkeard, wylst de boargers fan Bassora him útgnysken.

Meidat gjin sterveling syn libben fansels libje kin sûnder omgong mei syn meiminske, socht er oansluting by de net leauwigen. De Franken hiene him graach by harren, har fermeitsjend mei syn lekskoaien op Allah en syn stedsgenoaten. Hy bleau der by dat er perfoarst syn neef net sjen woe. Mar ienkear lykwols, yn de oere dat hy ornaris by in wisky yn sliep foel, wylst de muezzin roppend op de minaretten stie, op dy dei, sechstjin jier neidat hy de dea fan syn suster sjoen hie, kaam der in tsjinstfeint yn, wakker mâlbearend. Yezi Azid die de eagen op en griep in koperen faas dy’t njonken him stie. De man fong syn earm op en knibbele njonken him del.

‘Ferjeffenis, master! Hassein is net nei de moskee gien.’

‘Wat giet my dat oan?’

‘Hy is no earne oars.’

‘En wêr is er dan, dat ik dêrfoar midden yn myn sliep steurd wurd?’

‘Yn jo harem, master.’

Yezi Azid liet him troch in slaaf achter it gerdyn bringe en wrachtich, der seach er syn neef Hassein en syn favorite yn elkoars earmen lizzen. Hy stapte nei binnen. Hy hoegde de minners net útinoar te heljen: Hassein flechte en Zuleïka wachte bedêst de klappen ôf. Mar Yezi Azid luts de beurs. ‘Do dêr út, efter him oan, hûndinne.’

Sa wie Kasem Hassein op syn sechstjinde in balling, waard in swalker en bedarre by einbeslút op it havenkantoar, dêr’t er foar in bespotlik leech lean, dûbeld ûngelokkich ek by it oantinken oan de rykdom fan syn jeugd, treast socht yn it gebed, hoopjend op de takomst, op de dea fan Yezi Azid, dêr’t hy al mar ferwoedener by de Almachtige op oantrune.

***

Allah lykwols baarnde it net yn, Yezi Azid sette frij-út syn godslasterlike wize fan libben troch en Hassein droege út as de planken fan syn kantoar. De dagen dat inkeld tolfrije fiskers, gjin frjemde stoomboaten (dat wiene de measten) de haven ynfoeren, siet er yn ‘e hoksen yn de meast donkere hoeke en net selden die bliken dat syn drôgjen oergien wie yn in slomjen, oant de havenmaster deryn kaam en syn stôk op Hassein syn meagere rêch dûnsje liet en him al rachend en skellend nei it telramt werom jage. Foar ûntslach hoegde Hassein net bang te wêzen; hy wie ommers in studearre jongfeint en wa soe oars dizze post winskje?

Op in hite middei wie er lykwols dochs wer biddend yn sliep sonken. Hy seach himsels lizzen yn in koele binnentún en digere nei de wetterstriel dy’t sierlik omhegen spuite út de marmeren bekken wei en nei ûnder klettere.

Doe pakte in hân syn skouder. Hy sprong daliks oerein, úthâldend dat er net sliepte mar oan it hollerekkenjen wie. Mar doe’t er de eagen wier iepen hie, seach er net tsjin de mei bloed trochrûne eagen fan de havenmaster oan nocht tsjin de man syn blausangen noas dy’t him as in poddestoel tusken de fleizige wangen yn stie, nee, in griis burd rekke kribeljend syn kin en him mei oandachtige blikken him opnaam… de kady, ja, dizze wie it.

‘Ik haw net stellen, gjin sifers ferfalske, gjin smokkelers holpen,’ kriet Hassein, dy’t troch dit net ferwachte gesicht noch mear út stel wie.

‘Sa’t it gefal is, hjoed binne Jo de rykste boarger fan Bassora. Jo omke Yezi Azid is fan ‘e moarn hookstrook ferstoarn. Men hat gjin testamint fûn; jo omke sil himsels ûnstjerlik achte hawwe. Hoe it ek wêze mei, Jo binne syn iennichste famyljelid en erfgenamt.’

Hassein wie jierren oanien in stille gebedsman west. No wie er in skriemende derwisj allyk. Syn brein wie sa oeral dat er oerein sprong, heal bûten sinnen, wylst er de havendaam del draafde, de stêd yn. De kady preste him yn de kessens werom.

‘Hoedzje Jo foar de spot fan de mannichte. Rykdom sûnder weardichheid is grouwélich, is in flok.’

‘Wat kin my weardichheid skele? Elkenien yn Bassora wit dat ik troch myn omke ferballe bin en as slaaf fan de havenmaster jierren oanien yn dit hok sitten haw, swittend en hongerlijend. Se sjogge op my del, wel, no sil ik har ferachtsje, sy, ik sil harren ferblynje mei de glâns fan myn rykdom! De keaplju sille oan my har waar ferkeapje, de âlden harren dochters. De huzen fan sy dy’t oansjen hawwe, dy sille net foar my iepengean? Sa is it! Ik sil trouwens rillegau nei Mekka reizgje.’

‘Hassein, harkje. Foar in tweintichste part fan it erfpart, sa haw ik fernommen, bisto in achterneef fan Omar de Grutte. Myn draachstoel stiet foar. Stap yn en beselskipje my nei myn hûs dat altyd iepen stiet foar net ferwachte freonen. Kom mei.’

Hassein struts him in hân oer de foarholle. Hoe? daliks ôfstân dwaan fan in tweintichste part fan de skat dy’t ik noch net ienris yn hannen haw? Mar fjouwer negers kamen foar mei in prachtige draachstoel, de kady joech him minlik in hân en stapte yn, liet him njonken him sitte ûnder it borduerde baldakyn; hy koe der net mear oer neitinke, koe net mear werom…

Sa’t er dy moarns noch as earme, behoeftige wrotter op ferslitene sandalen de havenswâl delgien wie, mei in smoarge tulbân op, sa siet er no njonken de kady. Wie er deselde? Hy makke syn yntree yn it nije bestean. Yn de stêd die de kady, allegeduerigen mar pratend, de gerdinen fan de draachstoel ta.

***

Dus wenne Kasem Hassein yn it deftige paviljoen dat de kady him taskikt hie – o, tsjin in net bûtenwenstich hege hierpriis – naam in bad yn roazewetter fan Sjiraz, hie kostbere klaaiïng oan út Mossoel en Bagdad en die him tegoed oan lekkernijen. It ferline wie útwiske. Inkeld in gelofte, ôflein yn de âlde tiid, stie mei swarte letters op de gouden muorren fan syn loksillich lot skreaun.
‘… Sil ik jo bewize dat ik de wrâld leagenje, toarstgjend nei it kessen fan Jo Hillige Stien.’
En no? Syn gebed waard algeduerich koarter, flechtiger. Jeften parte er noch wol om, mar moskeeën gong er út ’e wei, want dêr tocht er de stim dy’t him fermoanne lûder te fernimmen. En de moefty’s fan de stêd seinen tsjin inoar: ‘De neef aardet nei de goddeleaze Omke. Lit Allah  him yn it ferdjer fierdere, eardat er erfgenamten yn ’e wrâld set, sadat syn rykdommen de tsjerke takomme.’

Hassein hie in bange dream. De Kaäba sweve as in swiere tongerwolk boppe syn leger, dreau him de hûs út, de stêd út, de daam op, hy siet wer op syn kruk, yn ’t havenkantoar, de soudering gong iepen, en swart en swier kaam de Kaäba nei ûnder, it fertrek ynnimmend as in sark in grêf, hy koe gjin kant út en fielde it wanken fan in tebrizeljen. – Skreauwend waard er wekker en krige gjin wink mear yn de eagen. De oare moarns brocht er besite aan de moefty fan wa’t er eartiids syn gebed kocht hie: ‘Hoe berik ik sa gau en sa feilich mooglik Mekka?’

De moefty omearme him. ‘Ha Jo josels lang om let wer iepensteld foar it ljocht fan it leauwe? In karavaan hâldt har kampemint bûten de Suderpoarte, ree foar de reis. Doch josels goed klean oan, de tsjokke pij mei de kalinders en lûk mei harren op nei de hillige stêd.’

Rjue Earwaarde Hear, ik haw in protte lêst fan lykdoarnen. Kin ik net yn in draachstoel of op in kamiel reizgje?’

‘De rôvers dy’t jo ûnderweis tsjinkomme, soene jo wakker gau twinge om út te stappen.’

‘Is it dan sa gefaarlik?’ Wêrom roeget Allah sokke hûnen net út, dy’t syn leauwigen ferskuorre?’

‘Wat soe flyt foar it leauwe wêze as de tocht nei Mekka in kuier sûnder soargen wie? Allah hat har as toetsstien op it paad nei de hillige stêd delset. Ek de bedoeïnen binne rjochten yn de lear, ek sy bringe skatting en komme oan syn grêf te bidden.’

‘Wat kin ik dwaan om feilich te reizgjen?’

‘Opnij de help fan ús krêftige gebed en fan ús tige hillige moskee ynroppe. Skink tûzen dinaren en wy bidde dat jo feilich by alle rôvers en alle samoens hinne komme. Hat ús gebed jo net holpen om dêr te kommen dêr’t jo tsjintwurdich binne?’

‘Dêr’t noch Allah sels, noch de oerhearsker fan de leauwigen ús feilich beskermje kin, dêr sil jo fan fierren dien gebed alhiel net by steat wêze soks te dwaan.’

Hassein gong nei hûs, hjitfolge fan de smeulskens fan de grimmitige moefty.

Mar dy nacht hie er opnij in eangstdream. Hoe koe hy Allah it nei ’t sin meitsje, syn rykdommen net behâlde sûnder syn eigen libben faai te stellen?

***

NEI STAMBOEL stiet op de plakkaten fan ien fan de stoomboatmaatskippijen dy’t yn Basorra delkamen en Hassein’s each foel derop, yn dit benearjende eagenblik. Stamboel! Dat wie ek in hillige stêd yn de Islam. Ek dêr hie de hearsker fan de leauwigen syn sit. Dat wie foarearst genôch. Wa wit, soe er letter ûnder de proteksje fan in gesantskip mei nei Mekka reizgje kinne?

In wike foar de Rhamdam stapte Hassein oan board fan it Ingelske stoomskip dat seis kear yn it jier yn Bassora delstruts. It skip hie yn alles rekken holden mei de kristenhûnen, sadat Hassein de hillige festen gjin omtinken jaan koe en it miel dwaan moast mei westerske spizen. Net dat syn mage der ôfkearen fan hie, mar syn gewisse sei him dat dit wol in earste fersiking wie.

Oerdei weage er it net om út syn hutte te kommen en bejou him ûnder de minachtsjende opstrewearjen fan de hearen en de spottende blikken fan de froulju; dan lei er oeren oanien yn gebed en lykas yn ’t havenkantoar gong syn bidden, sûnder dat er it murk, oer yn in swiere sliep. It wie benaud yn de hutte dy’t inkeld ien lyts rûn finster hie, yn de taal fan de Ingelsken ‘it okse-each’ neamd. Mar, besefte er, oars soe er troch it hite sân fan de woestine sjouwe, smachtsjend fan toast, hongerlapjend, yn libbensgefaar, wylst er hjir teminsten noch syn meagere lidden, krom fan alle sitten op de kruk, op in matras fan dûns deljaan koe. En by’t jûn koe men, noch wol oant alven, alle koele dranken krije. Pas as it wakker let wie, sette er nei de balustrade op de plecht dêr’t er ûnder syn geloofsgenoaten stean seach, passazjiers op it tuskendek dy’t it gebed diene en songen, iggewearren of boarten. Op in kear kaam in westerske frou njonken him stean en al wie se sûnder wale, it kaam him foar dat se gâns foarnaam wie, meidat se prachtich opmakke wie en der in bedwelmjende parfum om har hinne wolke. Dat se likegoed, en noch folle mear as him, mijd waard troch de Franken, dat wist Hassein net. It omtinken dat sy him joech, flaaike him en net in lyts bytsje ek. Wat se sei, ferstie er net, mar doe’t se har wite en gouden tosken bleat lake en mear tsjin him oan stean gie, begriep er har al better. Se kaam ek op besite yn syn hutte, earst middeis, doe ek nachts. It bidden bleau der by, behalven in sa út en troch in koart, hastich dien gebed.

Yn Port-Saïd, in wûnderskoane stêd mei grutte wite paleizen dêr’t men fan alles keapje koe (in macht oan waar dy’t Hassein noch noait sjoen hie) mei brede strjitten dêr’t de weinen yn rieden dy’t mei ien tried troch net waar te nimmen krachten foarút lutsen waarden, mei havens ek dêr’t hûnderten skippen leine, dêr gong Hassein mei har te kuierjen . Tusken de bedriuwen troch treau hja harsels leaflik tsjin him oan. Bywannear’t se passazjiers fan it skip tsjinkamen, waard der lake. Hassein seach dat de Franken oergeunstigens ynhiene. Gjin wûnder! By in grut moadehûs frege se Hassein te wachtsjen. Se moast wat keapje dat hy net sjen mocht. Se kaam net werom. Hy taaste yn syn broeksbûse nei syn beurs mei 400 piasters: fuort!

No begriep er har noch better. Hy hold razend in polysjeman oan dy’t him net ferstie. Dragomans kamen om him hinne stean, skuorden him oan de klean. Harren oanbiedingen foar bûkdûnsjen kamen op in min keazen momint, Hassein tocht oan wat oars. By einbeslút garre er moed, draafde it moadehûs yn. Se wie nergens. Hy wie te let, de boat soe fuortgean, hy rekke it paad bjuster, kaam lang om let oan de kaai en seach de Prince of Wales al yn it gean. Hy sprong yn in sloep, de roeier stuts ôf. Mar healwei lei er de riemen del en hold de hân op.

‘Ien piaster mear of werom.’ Gelokkich hie Hassein noch ien los yn ‘e bûse, doe noch ien. Doe’t er neat mear oer hie, seach er yn wanhope nei it skip: o, wûnder, it lei noch stil. De stream hie him ferrifele. Hy krige wer besleur oer de dingen, hy joech de skurk oan de riemen in huf mei de fûst, de sloep sette op slach wer yn beweging. Hassein skeat de loopplanke op, sleat him yn syn hutte op en bea langer as oait. Hy hie sjoen dat de meast gefaarlike rôvers it net yn de woastyn, mar it yn de beskaafde wrâld foarsjoen hiene op dyjingen dy’t argeleas wiene. Hy wist dat er foar syn leffens in ôfstraffing krigen hie. Hy ûnthjitte himsels om út Stamboel wei fuortdaliks fierder te reizgjen, op nei Mekka.

***

Koart nei Hassein’s fertrek út Bassora wie him wat oerkaam dat him tige ta eare strekte, en hie er der weet fan hân, it soe him fan heechmoed in kaam setten ha. Hy hie it ûnderwerp fan petear west tusken sultan Omar en de ponghâlder Ibn Saäd.

Se sieten yn grutte swierrichheden. Noer-ed-Din, de grutte keapman, hie de dei derfoar it oerbleaune part fan syn rykdom feilich steld troch út Bassora wei te flechtsjen foar de ferwoastjende freonskip fan de foarst.

‘Wa is hjoed de rykste?’, frege Omar syn ponghâlder. Ibn Saäd tocht nei en antwurde net.

‘Spitich, gong Omar fierder, kin ik net nei Aden gean om myn besit oan de spyltafels wer op it âlde peil werom te bringen. It motorreau is mei lammens slein. Inkeld de Franken kinne har nij libben ynblaze en dy wolle dat net. Dus: wa is hjir de rykste?’

‘Yezi Azid, oant koartby de rykste, mar de earmste yn gruthertigens, is ferstoarn, Allah is rjochtfeardich. Syn neef en erfgenamt hat in hert dat grif iepen gean soe, ienris troffen troch de strielen fan genede. Spitigernôch hawwe Jo dy te lang skine litten op Noer-ed-Din, sadat syn boarnen útdroege binne en Hassein wilens nei Stamboel ôfreizge is. Dêrom sil er net weromkomme nei Bassora, dat de haadstêd wol yn pracht, mar net yn leaflikens belykje kin.’

Omar glimke glûpsk en foldien.

‘Hy sil weromkomme. Hy sil de glâns fan syn nije rykdom wjerspegele sjen wolle en fynt dêrta inkeld ien spegel: syn heitesteat, dêr’t men him ken en achtet. Yn Stamboel wurdt er wei yn de mannichte. Inkeld sy dy’t ryk fan geast binne, skeppe der behagen yn en fergelykje de net te tellen kristalflakken fan harren gemoed mei de mannichfâldige ferskiningen fan de wrâld: seeën, bergen, marren, stêden. Mei in man as Hassein, dy’t sûnder rykdom neat wêze soe, wol it ja-knikken sjen en  it glimkjen en alle flaaikjende wurden hearre. Inkeld sa kin er yn nij oansjen stelle. Hy sil weromkomme. En wy sille him heger achtsje en him njonken jo op ‘e troan sitte litte.’

***

En Hassein kearde werom, mar folle en folle letter, doe’t Ibn Saäd de hope al opjûn hie en in oare freon foar de Sultan socht, want oeral wie tusken de earmoedige steapels goud de boaiem fan de skatkiste te sjen. Doe kaam it boadskip fan Hassein syn weromkomst.

Yn Stamboel hie er leard hoe’t men syn rykdom drage moast as in pronkgewaad, hoe dêryn te stean en te gean; leard ek dat Allah’s macht dochs wier net sa skrikwekkend wie, as men him yn Bassora wiismeitsje wollen hie. Hy hie him Mekka alhiel út ’e kop set, it waansinnich heechsette libben en de wolfeart yn gefaar te bringen mei it dwaan fan in besite oan in plak earne yn ‘e fierte dêr’t in protsje bonken yn de grûn lei, mei in stien dy’t yn de rin fan de ieuwen, fan miljoenen mûlen útholle wie, sûnder dat it loksillige ryk op ierde ek mar in stap tichteby kommen wie. En wa wie oait weromkaam mei ferhalen fan dat rike hjirneimels? Nee, it loksillich ryk, dat krige er net yn besit, salang’t er net hoeden mei syn skatten omgong?

En wêr soe er feiliger wêze oars as yn Bassora? En mear bewûndere wurde en net nei de eagen sjoen.

Sa eigene er himsels Stamboelske seden ta, gewaden, froulju en meubels en kearde dêr mei werom. Omar, sûnder dy oait sjoen te hawwen, hie him goed sketten.

Hassein wie diskear net foldien mei it lytse, behyplike paviljoen fan de kady. Hy kocht in paleis, want hy hie ferlet fan romte om alle meibrochte skatten sjen litte te kinnen en benammen, om syn harem dêryn plak te jaan. Sêftmoedige famkes út Broessa, fjurrige út Koerdistan, mei fammen út Armenië betûft yn leafde syn listen en boarterijen, in Circassyske mei ljocht hier en swarte eagen en, by Allah, twa steatlike blanke Frankyske froulju, mei in wale dy’t har foar de skied fan it hier hong. De Frankyske oerheden binne oergeunstich en gunne de leauwigen dy’t rjocht yn de lear binne harren dochters net dy’t se sels net ûnderhâlde kinne.

Hassein bejammere yn stilte dat er se net yn triomf ynhelje koe, heech op wite hynders sittend, antlit en it blonde bosk hier net ferburgen foar de sinne, want yn Bassora hie inkeld de moefty in Frankyske, mar ien dy’t al wat âlder waard en dan ek noch yn ’t djipste geheim.

Doe’t Hassein fiif dagen yn syn nije wente omhúsmanne, liet de fizier him by him oantsjinje. Hy wachte yn it foarportaal; it duorre in hiel skoft eardat Hassein foar it ljocht kaam en noch like it sa te wêzen dat er him yn tûzen hasten oanklaaid hie, it antlit wie him gleonread, de eagen stiene dof; hy hie al dy tiid net de harem út west, oars net as foar de jûnstsjinst yn de oanswettende moskee.

Doe’t er de fizier foar eagen krige, waard er bleek, en meidat de neger knibbele en op in siden kessen de yn goud ferpakte robinen roas foar him omhegen hold, gyng him it antlit oer yn in stupide ekstaze fan de meast slimme soarte.

It wie de heechste rang fan it sultanaat. Hy pakte net troch, net wittend hoe’t er him hâlde moast. Doe’t sette de fizier it lytse pronkjuwiel op syn tulbân fêst, rôle dêrnei in perkamint iepen en lies:

‘Meidat it gerucht fan Kasem Hassein syn kundigens yn it kweken fan roazen ek it ear fan de Sultan berikt hat, biedt de Sultan syn beminde ûnderdien de heechste rang as hofker oer syn roazetunen.’

Hassein wist dat dizze tunen der by leine yn in fierhinne ferrinnewearre steat en dat harren fersoarging him jiers op in pear tûzen seguïnen te stean komme soe. Mar de eare wie te grut, hy utere stammerjend syn tank en joech de fizier in ryk geskink. Hy pronke mei syn nije rang op strjitte en yn de bazaars. Nei in tal wiken wie de swiere swiete rook fan roazen amperoan te daaien yn de bûtenwiken fan Basora. In blomrike ring rûn om de stêd hinne. Hassein hie syn taak oer alle boegen wiermakke.

Foar de twadde kear stapte de fizier syn wente yn. De Sultan noege Hasein nei it paleis om in partij guajaphé te spyljen. As heechste geunst mocht Hassein syn eigen tabletten meinimme. De begeunstige skeat de sloffen oan en makke haast om by de ivoarsmid te kommen dy’t de tabletten meitsje soe dêr’t er ek de tekens fan edelmetaal ynlizze moast. Hy frege tûzen seguïnen en noch twahûndert foar de hastigens dêr’t er wurk mei dien wurde moast. Hassein sette de oare jûns, it spul tsjin it boarst prest, mei in hert dat him sloech as in lammesturt, nei it paleis. Omar hjitte him wolkom yn it fertrek dêr’t smookt wurde koe en dêr’t er himsels deljûn hie op in pear sloppe kessens. Syn eachjes glânzgen fan foarstlike freonlikens, hy bewûndere it spul, it like as wie er der net rjocht by it spul. Hassein hie muoite en lit him inkelde seguïnen winne.

It kostber en keunstich spul – it kaam him gâns noflik oan – hold er efterút foar de kommende partij, in pear dagen letter.

It ferlies wie lyts en foaral troch de segetocht fan paleis nei paleis slagge Hassein deryn en fersoenje him mei syn behyplike jild slinende posysje. Nei in wike waard er wer útnoege, diskear om te skaken. Hassein dy’t in pear kear djip sykhelje moast, bestelde in skaakspul. Twatûzen seguïnen,

Ta treast liet er him yn syn harem huldigje as freon en fertrouweling fan de Sultan. De Turkske froulju seagen mei blidens út nei syn triomf. De Frankysken laken en mâljagen yn harren taal, rou en heas as wie it in blaffen fan hûnen.

Diskear waard er ûnder begelieding nei de troanseal brocht; de Sultan wachte op it foarâlderlik stuolte: in massyf gouden luipaard mei djip ynsonken bekling dêr’t er yn siet, syn rjochterhân, foarsjoen fan mannich ring, lei op de kop fan in rôfdier boppe de robinen eagen. Hassein rekke mei de foarholle de flier. De foarst liet him oerein komme. It koste him sichtber muoite, mar hy hie it foar Hassein oer. Syn búk waard troch twa jonge kastraten ûnderstipe. Earst stuts er de grouwe earmen yn ’e loft en preste dêrnei Hassein oan syn herte. Doe joegen se har wer del, setten har oan it skaakspul.

De earste partij wie, sa’t de hoflikens easket, foar de sultan. De twadde waard mei ferdrach spile; wol sân kear waarden ûndertusken de narguilehs fol skonken en oanstutsen; de reek folle swier as wijreek it fertrek.

Doe die Hassein in net goed trochtochte set en Omar’s keninginne moast yn Hassein’s hannen falle. Omar waard obsternaat, syn eagen skeaten fjoer. Hassein woe syn segetocht net trochsette, mar it wie as waard er troch in ûnsichtbere hân twongen om de kening yn te sluten, hy stie ferlern en Hassein koe him net ynhâlde en rop útlitten ‘Cheichamat!’, tagelyk foel er oer de weareld, de sultan wie op ien ein, net om oan te sjen. Hy bleau langút lizzen, oant er de swiere hân fan de hearsker yn de nekke fielde, hy huvere as soe it skerp fan it boalsswurd him reitsje. Doe kaam er oerein. O, wûnder, de foarholle fan de sultan wie wer folslein glêd yn ‘e ploai, hy glimke sels.

‘Ûntskuldiging’, stammere Hassein en rekke mei syn lippen de seame fan syn kleed.

Hassein, wês net bang. Ik bin net lilk op jo. Wol soe ik in beskaat soenoffer oannimme wolle. Jo namen myn keninginne, jou my de jowes. O, hâlde sil ik se net. Foar seis wike inkeld.

Hassein kearde ta it libben werom.

‘Hearsker oer de leauwigen, Fathma is it juwiel fan myn harem. Ik sels sil har Jo bringe.’

Omar’s antlit ljochte op troch in boppe-ierdske guodlikens.

‘Hâld har, Hassein, ik sjoch, sy is  josels te dierber. Ik sil it mei in oaren-ien dwaan moatte. Bring my fan ‘e jûn Arabella, de Frankyske.’

Arabella wie sunich en koel mei har oankrûpen, by Hassein’s syn omearmjen song se ferskes yn har hûnetaal dy’t er net ferstie, mar dy’t ûnmooglik útlein wurde koene as in flaaikjen om syn jeften as minner. Mar by it burd fan de profeet, dochs soe er noch leaver Fathma ôfstean as har. Lykwols, dúdlik wie: it each fan de sultan hie de sinnen op har ynnimmend wêzen set. Ferset wie ferdjer.

‘Rjochtfeardige foarst, fan moarn ôf sil Arabella fan Jo wêze, fjouwer wike oanien.

‘Ik tankje jo, Hassein, Mar ik sei: fan ‘e jûn en ik sei foar seis wike. Trouwens, al dy tiid sille jo foar it minnespul gjin tiid hawwe. Jo lieten jo sjen as grutmaster yn de strategy. Ik beneam jo ta admiraal fan myn float.

Hy sloech op in sulveren skille, trije slaven kamen der yn. De earste hie in griene tulbân mei in goudene heale moanne op. De twadde it grutte kromswurd, belein mei juwielen. De tredde de mantel mei smaragden útris.

Se beklaaiden Hassein mei de tekens fan syn weardichheid. Doe sloech de sultan nochris op de skille en in fjirde neger kaam der yn. Hie hie in gouden koai, achter de traljes lei de gnyskjende holle fan de earder fâld fan de float.

Doe joech de sultan in minlik teken ta ôfskied.

‘Oaremoarn, foar it opgean fan de sinne, de earst floatrevu. Fan ‘e jûn, foar it gebed, tidigje ik op Arabella.’

Mear dea as libben kaam Hassein thús en socht treast yn de earmen fan Fathma, syn fertrouweling. Hy die har alles út de doeken. Doe’t hy kundskip joech oan it feit dat Arabella de leafling fan de foarst wurde soe, lake se mei grutskens, wylst Fathma kriet fan lilkens. Doe’t hy ferhelle fan de kop yn de koai, skriemde Arabella fan eangst, wylst Fathma lake en in folle sizzend gebeart lâns har hals makke. Hassein hie in troch fertrietlike nacht en koe yn gjin inkelde omearming treast fine, mar doe’t er him lang om let betocht dat de nije weardichheid him wol gjin grut lean opsmite soe, mar him dochs ek wer gjin jild hoegde te kostjen, wylst it unifoarm op syn minst fjouwertûzen seguïnen wurdich wie, doe koe er him rêstich deljaan. Mar in pear oeren letter, waard er razend wekker, wylst er nei syn kiel griep.

***

De admiraalsflagge wappere op de Persopolis, in úttsjinne Grykse monitor. De float bestie út de Ecbatana, in dito torpedoboat en de Niniveh en de Susa, twa tartanen, elk derfan útrist mei in pear draaibassen.

Op ’e kaai wie in tribune delset; dêr siet de sultan op ’e troan, tegearre mei syn hof. Lofts siet Ibn Saäd, gnyskjend wylst er altemets wat tsjin Omar besocht te sizzen. Mar Omar bûge algeduerich nei rjochts dêr’t Arabella siet en besocht har wat yn it ear te lústerjen. Se siet, prachtich, sûnder wale, bleek, mei strakke trekken en ferwege har net.

Ek syn hofhâlding hold har deastil.

Mei in lange en net gelikense tuskenskoften foel it lûd fan tolve salútskotten en sette de float yn beweging, ek de skoeperêden fan de Perspolis, mar it skip sels kaam gjin meter foarút. Hassein rûn bleek en sûnder ried de brêge op en del yn syn opljochtsjend nij klaad. De sultan glimke, de hofhâlding pûlemûlke wat, it folk rôp: Foarút! Oanfalle!’ Arabella weau mei har wale.

Hassein wist dat syn foargonger it skip net fan syn plak krije kinnen hie, wêrom’t him ta straf de kop houd wie. De Persepolis wie troch wier en algen fêstgroeid oan it lisplak dêr’t er yn gjin moannen fan’t plak west hie. Hassein hate it dat er de help fan de Ingelsken ynskeakelje moast, en  trije hierde sleepboaten it admiraalsskip mei man en macht út de drek lutsen, wylst se ek by de fierdere manoeuvres holpen. Syn berekkening bliek falsk: it nije amt koste him yn ien dei mear as de heechste rang fan syn hofkerskip yn ien moanne.

***

Dy nacht gong de admiraal, tegearre mei Fathma, in tal oare froulju en mannich koffer fol mei kostberheden, oan board fan de Ecbatana en keas it romme sop. De oare moarns liet er de bemanning oan dek komme en joech har mei in koart en krêftich wurd te ferstean dat se har seerôverij ynlitte mochten.

Net as admiraal mar as piraat wûn er mear tagedienens. Doe’t lykwols nei in krústocht fan trije wike inkeld mar pear weardeleaze kustfartugen bút makke wiene, doe besefte er dat er twongen wie om alderearst syn lêste seguïnen en dêrnei it oerskot fan syn harem oan de bemanning út te kearen hie, woe er in oproer tefoaren komme. By einbeslút rûn er in needhaven yn om de stiennen fan syn admiraalsunifoarm ta jild te meitsjen. It die bliken dat se fan in minder kwaliteit wiene as de sultan him foarkomme litten hie. Mei de opbringst koe er noch gjin trije dagen gaazje betelje.

Kasem Hassein die no datjinge dêr’t er mei begjinne moatten hie: hy kocht in ienfâldich kalindergewaad en gong op paad nei Mekka. De dei doe’t er de poarte eastlik fan Makallah útsette en it hjitte sân syn soallen te skroeien begûn en it droege stof syn kiel, doe hold sultan Omar, dy’t wist hoe’t er it idelste fan alle minsklike idelheden ta syn wiere swakte werombringe moast, in gearkomste mei Ibn Saäd, de skrandere en goed ynljochte ponghâlder, dy’t it fermogen fan syn ûnderdanen oansloech oant presys op in tûzenste fan in piaster…

@EH 08-02

.