De seeën fan it suden

(foar Monti)

Op in jûn rûnen wy by in heuvel op,
yn stilte. Yn it skaad fan it lette jûntiidsljocht
is myn neef in yn it wyt klaaide reus
mei in brún ferbrȃnd gesicht dy’t him rêstich
en swijsum ferweecht. Swijen is ús krêft.
In foarfader fan ús moat wol slim iensum west ha
– in grut man tusken idioaten en in earme sot –
om syn neiteam safolle stilte by te bringen.

Myn neef hat fannejûn oan ’t wurd west. Hy frege my
oft ik mei de heuvel op gie: by heldere nacht
sjochst fanôf de top de skynsels fan de fiere ljochttoer,
dy fan Turijn. “Do dytst yn Turijn tahȃldst…”,
sei er, “… och, do hast gelyk. It libben moatt’ je libje
fier fan jins doarp: do nimst it d’r ris fan
en ast lykas ik dan op dyn fjirtichste weromkomst
is alles nij. De Langhe litt’ dy net los.”
Dat sei er en hy praat gjin Italjaansk
mar in traach dialekt, as de stiennen
fan de heuvel sa wjerstribbich dat it
net oantaast waard troch tweintich jier
fan oseanen en idiomen. En hy rûn by de heuvel op
mei de ynbannige blik dy’t ik as bern al sjoen ha
by lichtlik wurge boeren.

Tweintich jier hat er yn de wrâld omdoarme.
Hy sette fuort doe’t ik noch lyts wie en fan froulju droegen waard
en foar harren wie er al dea. Letter hearde ik froulju
noch wolris praten oer him as wie er in fabel,
mar de manlju, earnstiger, wienen him kwyt.
Op in winterdei kaam hjir foar myn doe al ferstoarne heit in kaartsje oan
mei in grutte griene segel, mei dêrop skippen yn in haven,
en mei winsken foar in goede wynrisping. De ferbjustering wie grut,
mar it wilens grutwurden bern ferklearre mei folivirich
dat it kaartsje fan in eilân kaam, mei de namme Tasmanië,
yn de Stille Oseaan, súd fan Australië. Hy foege der oan ta
dat syn neef der grif op pearels dûkte en weakke it segel los.
Elk joech syn beskied, mar stik foar stik beslisten se
dat as er net dea wie, hy sûnder mis deagean soe.
Nimmen stie der fierders noch by stil en der gong gâns tiid foarby.

O hoefolle tiid is der ferrûn sûnt ik
Maleisk piratemantsje boarte, hoefolle libben
sûnt ik foar ’t lêst te swimmen gie yn gefaarlik wetter
en in freontsje achteroan siet yn in beam
(sadat de moaie tûken brieken) en ik in rivaal
in bûde hou en iksels ôftichele waard.
Oare dagen, oare spullen, oare oandriften
fan ’t bloed, each yn each
mei net te heinen rivalen: de gedachten en de dreamen.
De stêd hat my ûnmjitlike eangsten bybrocht:
in mannichte, in strjitte die my huverjen,
in gedachte somtiids, op in antlit te lêzen.
Noch fiel ik yn myn eagen it spotske ljocht
fan tûzen lantearnen boppe it gerûs.

Nei de oarloch is myn neef weromkaam,
ien fan de iennigen, in reus. En hy hat jild.
De famylje mûskoppe: “Op ’en heechst in jier
dan hat er alles der troch jage en set er wer fuort.
Sa komme dy’t jage wurde oan har ein.”
Myn neef hat in stielhurd gesicht. Yn it doarp kocht er
in pand dat er ferspikere ta in betonnen garaazje
mei foar de poarte in glânzgjende benzinepomp
en op de brêge yn de bocht in baas grut reklamebuord.
Hy sette der in monteur yn dy’t it jild ynbarde
en sels doarme er troch de Langhe.
Hy hie ûnderwilens in famke út it doarp boaske.
Se wie brekber en blond lykas de froulju
dy’t er grif earne yn de wrâld tsjinkaam wie.
Mar noch altyd gie er allinne op stap. Yn ’t wyt klaaid
rûn er moarns alle merken of bea
skynber sûnder ynteresse op hynders. Pas doe’t syn plan
misbeteard wie, ferdútste er my dat it de bedoeling west hie
om alle bisten út it dal op te keapjen
en de lju te twingen en keapje by him trekkers.
“Mar it domste dier fan allegearre,” sei er,
“haw ík west. Ik hie witte moatten
dat oksen en minsken út ien en itselde skaai binne.”

Wy binne al in healoere op paad. Wy komme tichter oan de top,
it rûzjen en it fluitsjen fan de wyn nimme aloan ta.
Myn neef hâldt ynienen ho en draait him om: “Dit jier
set ik op it affysje: – Santo Stefano
hat altyd de kroan set op de feesten
fan it Belbo-dal – , en lit se mar prate,
dy fan Canelli.” En hy klom fierder.
In rook fan wyn en ierde waret yn ’t dûnker om ús hinne.
In skynsel hjir en dêr yn ’e fierte: pleatsen,
amper te hearren auto’s. En ik tink oan de krêft
dy’t dizze man my weromjûn hat, him rêden hat
út de see, de fiere lannen, de stilte dy’t duorret.

Myn neef praat net oer diene reizen.
Hy sei droech dat er hjir en dêr west hat
en tinkt oan syn trekkers.

Inkeld ien dream
is him yn ’t bloed bleaun: oait foer er
as stoker op De Walvis, in Hollânsk fiskersskip.
Hy seach harpoenen ljochtsjen yn de sinne,
hy seach walfisken flechtsjen yn har skomjend bloed,
hy seach hoe’t se de sturt omhegen sloegen, fjochtsjend tsjin de lâns
Dêroer lit er soms wat los.

Mar as ik him dan sis
dat er ien fan de lokkigen is dy’t it opgean fan de sinne sjoen hat
boppe de moaiste eilannen yn ’e wrâld, glimket er
by dat oantinken en docht er it tawurd dat as de sinne opkaam
de dei foar harren al âld wie.

DE ZEEËN VAN HET ZUIDEN

(voor Monti)

Op een avond lopen we een heuvel op,
in stilte. In de schaduw van de late avondschemering
is mijn neef een in het wit geklede reus
met een gebruind gezicht die zich rustig
en zwijgzaam beweegt. Zwijgen is onze kracht.
Een voorvader van ons moet wel heel eenzaam zijn geweest
– een groot mand tussen idioten of een arme dwaas –
om de zijnen zoveel stilte bij te brengen.

Mijn neef heeft vanavond gesproken. Hij vroeg me
of ik mee de heuvel opging: bij heldere nacht
zie je vanaf de top het flitsen van de verre vuurtoren,
die van Turijn. “Jij die in Turijn woont…”,
zei hij, “ach, je hebt gelijk. Het leven moet je leven
ver van je dorp: je neemt het er eens van
en als je zoals ik dan op je veertigste turugkomt
is alles nieuw. De Langhe laten je niet los.”
Dat zei hij en hij spreekt geen Italiaans
maar een langzaam dialect, als de stenen
van de heuvel zo weerbarstig dat het
niet werd aangetast door twintig jaar
van oceanen en idiomen. En hij loopt de helling op
met de ingetogen blik die ik als kind al heb gezien
bij ietwat moeë boeren.

Twintig jaar heeft hij de wereld rondgezworven.
Hij ging weg toen ik nog klein was en door vrouwen werd gedragen
en voor hen was hij al dood. Ik hoorde vrouwen later
soms nog praten over hem als was hij een fabel,
maar de mannen, ernstiger, vergaten hem.
Op een winterdag kwam voor mijn toen al dode vader hier een kaartje aan
met een grote groene zegel, waarop schepen in een haven,
en met wensen voor een goede wijnoogst. De verbijstering was groot,
maar het inmiddels opgegroeide kind verklaarde ijverig
dat het kaartje van een eiland kwam, Tasmanië geheten,
in de Stille Oceaan ten zuiden van Australië. Hij voegde eraan toe
dat zijn neef daar vast naar parels dook en weekte de zegel los.
Ieder gaf zijn mening, maar allemaal besloten ze
dat als hij niet dood was, hij zeker zou sterven.
Niemand stond er verder nog bij stil en er ging veel tijd voorbij.

O hoeveel tijd is er verstreken sedert ik
Maleis piraatje speelde, hoeveel leven
sedert ik voor ’t laatst ging zwemmen in gevaarlijk water
en een vriendje achterna zat in een boom
(zodat de mooie takken braken) en ik een rivaal
een buil sloeg en ook zelf werd afgetuigd.
Andere dagen, andere spelen, andere stuwingen
van ’t bloed, oog in oog
met ongrijpbare rivalen: de gedachten en de dromen.
De stad heeft me mateloze angsten bijgebracht:
een menigte, een straat deed me beven,
een gedachte soms, op een gezicht te lezen.
Nog voel ik in mijn ogen het spottende licht
van duizenden lantarens boven het gedruis.

Na de oorlog is mijn neef teruggekeerd,
één van de weinigen, een reus. En hij had geld.
De familie fluisterde: “Hooguit over een jaar
heeft hij er alles doorheen gejaagd en gaat hij weer op pad.
Zo komen rustelozen aan hun eind.”
Mijn neef heeft een stalen gezicht. Hij kocht in het dorp
een pand dat hij verbouwde tot een betonnen garage
met voor de poort een glanzende benzinepomp en
op de brug in de bocht een enorm reclamebord.
Hij zette er een monteur in die het geld moest innen
en hijzelf zwierf rokend door de Langhe.
Hij was intussen met een meisje uit het dorp getrouwd.
Ze was frêle en blond zoals de vrouwen
die hij vast en zeker in de wereld had ontmoet.
Maar nog steeds ging hij alleen op stap. In ’t wit gekleed
en met gebruind gezicht, de handen op de rug,
liep hij ’s morgens alle markten af en bood
schijnbaar ongeïnteresseerd op paarden. Pas toen zijn plan
mislukt was, legde hij me uit dat de bedoeling was geweest
alle beesten weg te kopen uit het dal
en de mensen te dwingen bij hem tractoren te kopen.
“Maar het stomste beest van allemaal,” zei hij,
“ben ík geweest. Ik had moeten weten
dat ossen en mensen hier van ’t zelfde ras zijn.”

We zijn al ruim een half uur onderweg. We naderen de top,
het ruisen en het fluiten van de wind nemen gedurig toe.
Mijn neef blijft plotseling staan en draait zich om: “Dit jaar
zet ik op de affiche: – Santo Stefano
Heeft steeds de kroon gespannen op de feesten
Van het Belbo-dal -, en laat ze maar praten,
Die van Canelli.” En hij klimt verder.
Een geur van wind en aarde omhult ons in het donker.
Een licht hier en daar in de verte: boerderijen,
nauwelijks hoorbare auto’s. En ik denk aan de kracht
die me deze man teruggeven heeft, hem ontrukt heeft
aan de zee, de verre landen, de stilte die duurt.
Mijn neef praat niet over voorbije reizen.
Hij zegt droogweg dat hij daar en daar is geweest
en denkt aan zijn tractoren.

Slechts één droom
is hem in ’t bloed gebleven: ooit voer hij
als stoker op De Walvis, een Hollands vissersschip.
Hij zag harpoenen flitsen in de zon,
hij zag walvissen vluchten in hun schuimend bloed,
hij zag hoe ze hun staart oprichtten, vechtend tegen de lans.
Daarover laat hij soms iets los.

Maar als ik hem dan zeg
dat hij tot de gelukkigen behoort die de zonsopgang hebben gezien
boven de mooiste eilanden ter wereld, glimlacht hij
bij die herinnering en antwoordt hij dat als de zon opging
de dag voor hen al oud was.

Ut: Werken is vermoeiend
vert. Frans Denissen en Leonard Nolens,
C. de Vries-Brouwers p.v.b.a.
Antwerpen-Amsterdam, 1986 (s.7-14)