Dichter Piter Yedema, in technysk betûft wurdferfrisselder ferstoarn

(22-04) Yn syn lêste útjefte, de bondel “Manneboete”, weage de juster ferstoarne dichter en kritikus Piter Yedema (1941-2018) him oan wat er sels “in wol hiel klassike foarm” neamde: it sonnet. De bondel bestie út twa sonnettekrânsen, in rige fan fjirtjin gedichten, wêrby’t de lêste rigel fan it earste sonnet de begjinrigel fan it twadde sonnet waard.

.
Piter Yedema, yn syn soarte ‘a minor poet’ lykas Binne Lútsen Boarnstra (1946-2011), wie as dichter in technysk knap betûfte wurdferfrisselder. Hy groeide op yn in grutte roomske húshâlding oan de Grutte Dylakker yn Boalsert. Syn heit hie der in winkel yn stoffen, gerdinen, bêden en oare snypsnaarlikheden, fuort njonken de Sint Fransiskustsjerke.

My heucht hoe’t Yedema sr. mei in steapel heech oploege koffers fol guod, foar op de pakjedrager fan syn lytse swarte Soleks, bylâns syn klanten reizge. Noch sjoch ik by ús thús yn de foarkeamer de iepenklapte koffers, fol pyama’s, skûldoeken, ûnderguod, hoazzen, sokken, waskhantsjes, knipers en oare snústerijen.

de wrâld der op ’e kop

Piter Yedema publisearre yn de jierren santich geregeldwei yn it literêre tydskrift Hjir, dêr’t er fan 1975 oant 1979 redakteur fan west hat. Dêrfoar wie er ûnder mear warber as kritikus foar it tydskrift Alternatyf, mei publikaasjes ûnder de namme Witte de Vries.

Yn syn Hjir-jieren kaam er gauris yn ‘Burchwert’, omdat dêr somtiden de redaksjegearkomsten plak hiene. Hy wie skerp en snedich, koe allemachtigen gnize, wie bytiden ek folslein ûnberekkenber as er, samar ynienen, bolderjend fan it laitsjen, in fûgelnestke yn de apelbeam makke, en wilens witte liet hoe moai de wrâld der op ’e kop út seach…

Hy hie yn dy tiid in grutte belangstelling foar alderhande Dútske dichters, yn it bysûnder foar Georg Trakl, Georg Heym en Friedrich Hölderlin, fan wa’t er ek mear as ien gedicht oerset hat.

Yn syn lettere jierren weage er him gauris oan ferskate fersfoarmen, ûnder mear oan de fillanelle, in strak rymjend, út njoggentjin rigels besteand gedicht, wêrby’t twa fersrigels in tal kearen letterlik werhelle wurde. It gie him om de technyske útdaging.

Piter Yedema joech mei-inoar fiif poëzijbondels yn it ljocht, allegearre publisearre yn dy foar him fruchtbere jierren tachtich en njoggentich. Yn de blomlêzing Spiegel van de Friese poëzie (2008) waarden twa gedichten fan him opnaam, ‘Op Sesylje’ út de bondel mei de fassinearjend moaie titel In iepen winter en ‘Ban en boete I’ út Manneboete (1992).

de Bloei en ’t Boalserter tramstasjon

Yn de blomlêzing Het goud op de weg, dy’t yn itselde jier útkaam as ‘de Spiegel’, komt Piter Yedema opmerklikernôch net foar. In omisje, dêr’t ik yn de resinsje “De leugen op de dyk” oer skreau: “Yedema syn bondels Boarring en In iepen winter foarmje mei it each op de Eastenrykse dichter Trakl in skeakel tusken Jan Wybenga en in tal jongere Fryske dichters.”

“Fierders is Yedema net sûnder belang, omdat er lykas de dichters Geart van der Mear en Jan Kooistra, in tal klassike, út ’e moade rekke foarmen lykas de fillanelle, it rûndiel en it sonnet nij libben ynblies. Dêrby wurdt werom ferwiisd nei it wurk fan Petrarca, Dante, Milton, e.o.”

Ek mei it each op de kommende Betinkingsdagen ta beslút twa yngeand trochwrotten sonnetten út de sonnettekrâns ‘Ban en Boete’, dy’t foar in part de stêd Boalsert as entûraazje hawwe.

Dan daagje my de bylden lang fergetten:
De ljochte doarren fan it holle hûs,
it yslik swilk op keamers mei lampetten,
elk yn in blau dekoarearre kûm.

Hoe soe men libje yn dit mispleatst kastiel?
De skoarstienmantels beide roetswart marmer,
hong foar de glêzen skodoar bleek flewiel,
tegrúz’len kalken krullen fan ‘e souder.

Noch net ferjitten wie it Lange Lân,
dêr’t kanadezen legeren yn ’e snie,
de pankoek kearend mei har bajonetten.

Foarby dat hûs hiene ienris dútsers rûn,
har liet fûl útraasd troch de strjitte gie,
in skrille sang mei hease flasjoletten.

III

In skrille sang mei hease flasjoletten:
De luchtfloat kaam mei oerenlang gedroan.
Ik seach de dyk fernield troch wrede bân,
in tank, in skriklik izer rûnom sletten.

Yn raffels strampeljend de kade del,
seach ik fanôf de Bloei de moffen gean,
bleatfuotlings, earmtlik, soms in kêde en wein,
mei strie en fodden ûnderweis nei d’ hel.

Ik hearde it lân is frij en oeral flagen:
Soms mocht ik mei nei ‘t tramstasjon om iten
en krige beane opskept, dreech en soer.

Yn frijheid hjir dus achter mânske hage,
dêr skrille wekker mei geweld ûnwiten
it machtich galmjen fan ’e klokketoer.

(Manneboete, s. 26-27)
.

“Dichter Piter Yedema (1941-2018), in technysk betûfte wurdferfrisselder is hinnegien.” Mei tank oan Henk van der Veer foar it fotoportret fan de dichter.