Het taalschandaal van Explore the North 2019
(20-11) Bij het meertalige literatuur- en muziekfestival Explore the North , dit weekend in Leeuwarden, is het Fries totaal geëlimineerd. De Friese literatuur is zo goed als onzichtbaar gemaakt.
Met schrijvers en dichters als A.H.J. Dautzenberg, Kristien Hemmerechts, Dean Bowen en Jelle Brandt Corstius – op zich namen die staan als een huis – voert de Nederlandstalige literatuur bij Explore the Nort (EtN) op alle fronten de boventoon.
Check twintig Facebook-postings van EtN en er blijkt geen woord Fries bij te zitten. Van hetzelfde laken een pak in het op zich fraaie, 70 pagina’s tellende programmaboekje. De Friestalige literatuur komt daarin nauwelijks aan bod.
De lezer moet het doen met de aankondiging van de optredens van twee Friese dichters en een verwijzing naar een tentoonstelling over de 19de-eeuwse schrijver Waling Dijkstra in taalpaviljoen Obe bij de Oldehove.
productiehuis
Explore the North (EtN) presenteert zich als een meertalig productiehuis voor taal en literatuur. ‘We willen alle talen als gelijkwaardig beschouwen en de deuren naar de rest van de wereld opengooien.’
Dat is een loffelijk streven. Maar de gelijkwaardigheid van talen is bij deze editie ver te zoeken. Wordt de Friese dichter nog net een plaatsje toebedeeld, voor de Friese prozaschrijver is geen enkele ruimte.
Bij het festival, dat dit jaar 150.000 euro aan steun krijgt van de Provincie Fryslân, zijn onder meer het cultureel opinietijdschrift de Moanne en de Afûk betrokken.
De Afûk, die verantwoordelijk is voor de promotie en verkoop van Friese literatuur, wordt in het programmaboekje met drie dikke uitroeptekens bedankt. Maar waarom eigenlijk, als er bij EtN geen woord Fries te bekennen valt?
beleveniseconomie
Ook de Moanne wordt alle lof toegezwaaid. Het tijdschrift, dat wordt uitgegeven door de Afûk, wijdt in het novembernummer maar liefst tien pagina’s aan de nieuwste editie van EtN. Ook daarin geen woord Fries.
In het nummer zelf geen enkele kritische noot over de taalhouding bij de organisatie van EtN. Het moet natuurlijk leuk blijven. Navenant is het jargon bij het aanbevelen van het festival.
De postings van EtN op Facebook wemelen van bijvoeglijk naamwoorden als ‘fijn’, ‘leuk’, ‘mooi’, ‘fantastisch’, ‘tof’, en ‘super’, een soort little ponytaal die opgeleukt is met duizend-en-een ‘hoera’s’, ‘hoppa’s’ en ‘wow’s’.
Het is een taal die past bij de ‘festivalisering’ van de literatuur, zoals die onderdeel is geworden van een neoliberale beleveniseconomie, waar de wetten gelden van een bikkelharde cultuurindustrie.
‘signaaltaal’
Ook Goffe Jensma, hoogleraar Friese taal en letterkunde in Groningen, waarschuwde vorig jaar in zijn Fedde Schurerlezing voor een ‘festivalisering’ in de Friese cultuursector.
Hij zei te vrezen dat het Fries wordt gereduceerd tot een exotisch aardigheidje. Festivals en musea in Fryslân zetten bijvoorbeeld een woord als ‘húske’ op de deur van het toilet.
Jensma repte in dat opzicht van het begrip signaaltaal. De meertaligheid zelf wordt volgens hem niet structureel doorgevoerd.
De hoogleraar prees vorig jaar weliswaar het meertaligheidsbeleid van de provincie, sterker, er zou volgens hem zelfs in flink tempo mee doorgezet moeten worden. ‘Maar,’ luidde zijn kanttekening, ‘het kan geen vervanging zijn voor het beleid op het Fries, de taal die de Friese meertaligheid uniek maakt.’
het gat van de deur
Die kritische boodschap heeft de oren van EtN niet bereikt. De ‘Explorers’ mogen zeggen dat ‘ze de deuren naar de rest van de wereld willen opengooien’, in de praktijk wijzen ze het Fries en de Friese literatuur het gat van de deur.
En het kan nog erger, al was het maar omdat in de nieuwe cultuurnota Nij Poadium voor de jaren 2021-2024 ruim vijf miljoen extra wordt uitgetrokken voor de bevordering van een ‘vanzelfsprekende plaats van het Fries in het openbare leven.’
Eeltsje Hettinga, dichter fan Fryslân
.