Ingeborg Bachmann – Tsjuster te sizzen (‘Dunkles zu sagen’)

It gedicht ‘Dunkles zu sagen’ út de bondel Die gestundete Zeit fan Ingeborg Bachmann hat ferskillende oerienkomsten mei it gedicht ‘Corona’ fan de Roemeensk-Joadske dichter Paul Celan, ûnder mear mei dy iene rigel yn de tredde strofe fan it Celan-gedicht dy’t seit: ‘Wir sagen uns dunkles’. Beide gedichten kinne sjoen wurde as leafdesgedichten, sij it fan de tragyske soarte. Wat it krekte yntertekstuele karakter fan ‘Dunkles zu sagen’ is, wurdt út de briefwiksel Herzzeit tusken Celan en Bachmann net daalks dúdlik. 

It gedicht sels hat alles te krijen mei de myte fan Orfeus en Eurydice. Mar dêr’t it yn it Grykse mythologyske ferhaal de man is dy’t mei syn muzyk syn beleave Eurdice út de rûnte fan de Dea besiket werom te heljen – in ûndernimmen dat op ’e non rint omdat Orpheus op in stuit oer it skouder kipet om te sjen oft Euridice him wol achteroan komt, in omsjen wêrmei’t er de belofte ferbrekt dy’t er oan Hades dien hie, wat fan dy gefolgen is dat er syn faam foargoed yn tsjustrnis ferliest – dêr draait Bachmann de rollen om. It gedicht set útein mei de wurden ‘As Orfeus puonje ík…’ (italic fan my)

Ien fan de ynterpretaasjes fan ‘Dunkles zu sagen’ dat fan 1952 datearret – de fersy dy’t de dichteres yn har foardracht jout, is in oaren ien as dy’t letteroan yn Sämtliche Gedichte opnommen wurde soe –  leit mooglik by it feit dat Bachmann kear oan kear en op alderhande manieren besocht hawwe moat en helje en til Celan op, op út de dûnkere djipten fan syn eigen ûnderwrâld. Foar dy útlis is wat foar te sizzen. Celan ferlear syn folsleine famylje yn de twadde wraldkriich. Mar lykas Orpheus der net yn slagge om Euridice werom te heljen, sa slagge it ek Bachmann net en hâld Celan op diskant fan de dea, it libben.

Dunkles zu sagen

Wie Orpheus spiel ich
auf den Saiten des Lebens den Tod
und in die Schönheid der Erde
und deiner Augen, die den Himmel verwalten,
weiss ich nur Dunkles zu sagen.

Vergiss nicht, dass auch du, plötzlich,
an jedem Morgen, als dein Lager
noch nass war von Tau und die Nelke
an deinem Herzen schlief,
den dunklen Fluss sahst,
der an dir vorbeizog.

Die Saite des Schweigens
gespannt auf die Welle van Blut,
griff ich dein tonendes Herz.
Verwandelt ward deine Locke
ins Schattenhaar der Nacht,
der finsternis schwarze Flocken
beschneiten dein Anlitz.

Und ich gehör dir nicht zu.
Beide klagen wir nun.

Aber wie Orpheus weiss ich
auf der Seite des Todes das Leben,
und mir blaut
dein fur immer geschlossenes Aug.

Tsjuster te sizzen

As Orpheus puonje ik
de snaren fan it libben de dea
en by de skientme fan ‘e ierde
en dyn eagen dy’t de himel beheare,
wit ik my in mûlfol nacht.

Ferjit net, dat ek do, ynienen,
dy iene moarntiid, doe’t dyn leger
noch wiet wie fan dau en anjelier
oan dyn hert sliepte,
de tsjustere stream seachst,
dy’t oan dy foarbyteach.

De snaar fan it swijen
spand op de weach fan bloed,
krige ik dyn sjongsum hert beet.
In oar stal namen dyn lokken oan
yn it skimerhier fan de nacht,
swarte lokken fan tsjusternis
snijden dyn antlit yn.

En ik behear dy net ta.
Beide treurje wy no.

Mar as Orpheus wit ik my
op diskant fan de dea it libben,
en blau is my
dyn foar altyd beskoattele each.

Mei de dichter Paul Celan hie Bachmann oan de ein fan de jierren fyftich oant yn it begjin fan de jierren fyftich fan de foarige ieu in ferhâlding krigen. Se hienen inoarren kennen leard yn Wenen, yn 1948. Bachmann wie krekt twaentweintich. Yn de maitiid fan datselde jier stjoerde Celan har it earste en wilens klassike gedicht ‘In Ägypten’, in gedicht dat  de iepening is fan de yn 2009 feskynde briefwiksel Herzzeit. 

In Ägypten

Du sollst zum Aug der Fremden sagen: Sei das Wasser.
Du sollst, die du im Wasser weißt, im Aug der Fremden suchen.
Du sollst sie rufen aus dem Wasser: Ruth! Noëmi! Mirjam!
Du sollst sie schmücken, wenn du bei der Fremden liegst.
Du sollst sie schmücken mit dem Wolkenhaar der Fremden.
Du sollst zu Ruth und Mirjam und Noëmi sagen:
Seht, ich schlaf bei ihr!
Du sollst die Fremde neben dir am schönsten schmücken.
Du sollst sie schmücken mit dem Schmerz um Ruth, um Mirjam und Noëmi.
Du sollst zur Fremden sagen:
Sieh, ich schlief bei diesen!

Yn Egypte

Do moast it each fan de frjemdlinge sizze: Wês it wetter.
Do moast, dy’tsto yn it wetter wist, yn it each fan de frjemdlinge sykje.
Do moast harren út it wetter wei roppe: Ruth! Noëmi! Mirjam!
Do moast har moai meitsje, ast dy by de fremdlingen leist.
Do moast har moai meitsje mei it wolkenhier fan de frjemdling.
Do moast Ruth en Mirjam en Noëmi sizze;
Sjoch, ik sliep by har
Do moast de frjemdlinge neist dy it aldermoaist meitsje.
Do moast har moai meitsje mei de pine om Ruth, om Mirjam en Noëmi.
Do moast de frjemdlinge sizze:
Sjoch, ik sliep by harren!