Trinus Riemersma – ‘Fers 30’ – De snein in fersin

(30-04) De snein as in lammenadige en godsgrouwélige lege rotdei. Dy omskriuwing komt faaks noch wol it tichtst oan de wize wêrop’t Trinus Riemersma yn it gedicht ‘Fers 30’ in snein ynein bringt. De dichter – Riemersma woe himsels trouwens net as dichter sjen want “dichter haf ik noit vêze vóllen. Ik haf óm de areghyd hûndert fessen skreon” –  besiket wol wat út de wei te setten, ûnder mear mei it lêzen fan in boek oer Toulouse-Lautrec, mar wat er ek docht of him foarnimt – it skriuwen fan in ferhaal, brief of oars it oprêden fan it buro – oeral is er te lammenadich ta.


It is beroerd en aaklich steld mei Riemersma syn snein. Skaf mar ôf, wol de dichter hawwe, de snein is in fersin. Wat er ek útheeft, it is sûnder ynmoed. By Riemersma dus “gjin dei fan dicht en dream”, sa’t Obe Postma de snein ûndergie en belibbe. Nee, de snein fan de dichter Riemersma is in dei dy’t allinnich makket. Ferfeling, ûnferskilligens, (‘na ja’) en weemoed meitsje syn oere en dei. Spleen fiert heechtij, berêsting liket foar master op te slaan. Mar ho, ho, skyn bedraacht, want op papier wol it “soms” noch wolris wêze om striidber te wêzen, mar sels dát wurdt steld mei in slach om de earm.

Fers 30

de hiele dei wat omgammele
mei pineholle
in boek lêzen oer Toulouse-Lautrec
in kwatryn fan Kháyyám
dat jin de godsgânske dei
troch de kop sangert
en fergees útsjoen nei besite
na ja
it ynstellen fan ’e rêstdei
hat in fersin west tink ik wolris
ik soe leaver moandeis frij ha
dan fiel ’k my altyd fleuriger
ik besykje wol mysels
oan it wurk te setten
in ferhaal te skriuwen
in brief oan freonen
of byneed buro oprêde
mar ik bin oeral te
lammenadich ta
mar ’t besykjen is my gjin ynmoed
eigentlik haw ik my der
allang by dellein
in dei fan ferfeling en weemoed
ik ha my nammers by
in bulte dingen dellein
alinne op papier bin
ik soms nochris striidber

Riemersma liket mei ‘Fers 30’ in folslein foarmleas gedicht skreaun te hawwen, mar dat is ek wer net alhielendal wier; der is in stribjen en lit de foarm dochs op ‘e ynhâld oanslute. Konkreet: de dichter brûkt fjouwerentweintich rigels om oan te jaan dat syn snein fjouwerentweintich oeren oanien ien grut hielal fan lammenadigens is. Riemersma syn snein is bepaald net dichter’s gouden oere.

Sizzenskrêft

Mear yn it generaal kin fan Riemersma syn poëzy sein wurde dat se alle foarmen fan ferhevenens frjemd is, syn antymetafoaryske fersen binne de meast radikaal trochfierde konsekwinsje fan it sizzen fan de dichter Lucebert om ‘de blote kont der kunst onder uw sonnetten en balladen te kussen.’

In gedicht lykas ‘Fers 30’ is frij, der is, op in útsûndering nei gjin yndieling yn strofen, ynterpunksje en haadletters binne der net of amper, rym of metrum ûntbrekke. Sels de byldspraak, bygelyks de fergeliking of de personifikaasje, is ta in minimum werombrocht. It wurd is himsels genôch. Dy oanpak, tegearre mei it brûken fan de deistige sprektaal, smyt in hyperrealistyske praatpoëzij op. De fersen moatte it net sasear fan harren foarm hawwe, mar folle mear fan harren toan (de stim) en sizzenskrêft.

Yn syn roman Minskrotten-Rotminsken (in nachtboek) sei de altyd like helder skriuwende Trinus Riemersma oer it âlde, klassike skeel tusken foarm en ynhâld: “De kwaliteit fan it boek (lês: poëzij, e.h) is it boadskip: of: de ynhâld is de foarm. (Nietzsche hat neffens hearren en sizzen dizze stelling as earste ûntwikkele. (…) Mei ynhâld bedoel ik de lading oan sizzenskrêft en oertsjûgingskrêft fan de troch de auteur brûkte taal.” (s.131)

Lykas skriuwer-dichter (Gerard van het) Reve falt Riemersma net sasear yn it spoar fan de Eksperimintelen, sis mar, de Vijftigers, mar folle mear yn dat fan Menno ter Braak, de âlde Nietzscheaan dy’t fan betinken wie dat men himsels allegeduerigen fan syn foarm en foarmen befrije moat.

Yn de resepsje fan syn poëzij is gauris opmurken dat de foarm der mar wat by hinget, mar it is wol krekt troch de foarm, dy’t yn wêzen de foarmleazens is dat de dichter him fan alderhande âlde foarmen befrijt. Oftewol: antypoëzij fan it boppeste buordsje.

Weemoed

Fan de hûndert fersen dy’t Riemersma garre hat yn de sammelbondel Argewaasje fûn, argewaasje jûn (1996), binne, wol teld, twa fersen dêr’t de snein eksplisyt yn neamd wurdt. Neist ‘Fers 30’ is der noch ‘Fers 98’, dat fanwegen syn ritme hast in sankje  is, mar dan wol ien fan de knap mankelike soarte. Freondintsje fuort, it hûs leech, it bêd, in útlibbe hoal en rûnom de weemoed by it witten: “ ’t wurdt noait wer sa’t it wie.”

Fers 98

sneintejûn ’t freondintsje is gien
it hûs is leech it bêd noch oer de kop
men fiert de doarren ta en set jin del
in prakje iten en wat nescafé
de blêden waaie oer de Gods-acker
en ’t wetter slacht ’t wurdt hjerst
it tsjustert ier de jûn is lang
aanst gean ’k mar even nei de bar
faaks is der ien in freonlik wurd
in tút en soms in bêd
’t wurdt noait wer sa’t it wie
mar alle mûlen binne langer goed
en alle boarsten waarm
en oan elk famke hâld ik wol in ferske oer

Riemersma syn konkrete bekentenis- en praatpoëzij – yn syn soarte in einmalige, net foar werhelling fetbere oangelegenheid – lei yn it Fryske de loper út foar in protte fan it frije, anekdoatyske (bekentenis)dichtwurk út de jierren santich en tachtich.

De demokratisearring fan de poëzy is dan lykwols al sa útsliten en arrivee dat dy gauris te baat naam wurdt as in frijbrief foar alderhande kreatyf kurkjebreidzjen en oare rotsoai, want te faak sûnder sizzens- en oertsjûgingskrêft.

In protte fan dizze neo-realistyske poëzy dêr’t de Fryske literêre tydskriften mei opskipe waard (of better: harsels mei opskypje lieten) is foargoed datearre, hat mei troch syn partikularisme gauris de kleur fan in âld jiskefet en hat, as it om it papier sels giet, bergen beammen fergriemd.

Luz la Luna

Om de fleur der dochs noch wat yn te hâlden, by dizzen in stik fan Calexico, de Kalifornysk-Meksikaanske band – harren liet ‘Sunken Waltz’ wie in tried yn it gedicht ‘Wat wetter is is net wat seit de stream’ (Apreos, 2006) –  yn ‘e mande mei it mariachi-orkest Luz la Luna. Swing, swing en roffel-de-roffel, om it mar net te hawwen oer alle plezier dêr’t mei spile en dien wurdt, ynbegrepen it galante sirkus fan dy heal-debilige bandlieder as ‘spreekstalmeester’ en it hiele likefolle wille as klasse meitsjende soadsje derby.

Ay, mei soartgelikense Meksikaanske muzyk op stofwolkjende pleinen, yn walmjende merkkreamen en krioeljende busstasjons sjoch ik mysels, krekt fjouwerentweintich jier, troch Mexico-City stappen, op wei, hobbeljend op ’e bus nei Cuernavaca, de stêd dêr’t se my fan ferteld hienen dat it der ivich maitiid wie.

Ach, ach, ach en ja, ja, ja… mar wol mei in soad trallalala! De wrâld in (roomske) doedelsek, tiid in trompet. De snein, se komt mei bylden… Fan datoangeande hie Obe Postma gelyk mei syn rigel yn it gedicht ‘Snein’: ‘(…) de bylden komme op / en wurde wei, elts sa’t er wol.’
.

© Eeltsje Hettinga
.
.

Oer it fenomeen snein sjoch ek: