De Sineeske poëzy fan Slauerhoff fiifresom

Ien fan de nijsgjirrige ferskynsels yn it dichterskip fan Jan Jacob Slauerhoff is de persoansferwikseling. By syn Sineeske oersettingen identifisearret er himsels sa sterk mei de dichter Po Tsju I dat er de dichter sels wurdt, in fenomeen dat him ek yn de rest fan syn wurk gauris foardocht. Tink bygelyks oan de markonist yn de roman Het verboden rijk.

Po Tsju I (772-846), waans namme ek wol skreaun wurdt as Bai Juyi, Bo Juyi of Po Chü-i, wie de meast ferneamde dichter út de Tang-dynasty. Sinolooch W.L. Idema seit fan him yn de tsjokke bondel Bai Juyi: Gedichten en proza. ‘In zijn werk presenteert hij zich aan zijn lezers als student en als ambtenaar, als activist en als banneling, als hoveling en als bestuurder, als kluizenaar en als gepensioneerde, als vriend en als broer, als echtgenoot en als vader, als toerist en als tuinarchitect, als armoedzaaier en bordeelbezoeker, als scepticus en als gelovige.’

Slauerhoff seach de Sineeske dichter it leafst as de maatskiplike ferskoveling en yn mankelikens omearmoedzjende poéte maudit. Yn it gedicht ‘Samenval’ yn de bondel Al dwalend komt dy foarm fan persoansferwikseling tusken twa dichters moai koart en skerp nei foaren yn de twadde en tredde strofe:

Ik loop in den regen te verdwalen
En word doodmoe, maar ik wil het wel;
Zie niets meer achter de grijze stralen
Dan grauwe wanden, zink in een wel

En ben verdronken: eeuwen geleden
Liep ik ook in den regen als nu,
Waar ’t land uitstulpt in den rand van de steden,
Ik heette niet Slauerhoff maar Po Tsju.
.

Der binne mear dy’t yn ‘e besnijing west hawwe (en binne) fan it wurk fan Po Tsju I en de Sineeske poëzy yn it algemien. Ien fan harren wie Obe Postma. Hy ferfryske ûnder mear it gedicht ‘Riet plukken’ út Slauerhoff syn bondel Yoeng Poe Tsjoen. It waard yn 1947 yn it tydskrift It Heitelân ôfprinte.

It wie Slauerhoff ek dy’t Postma yn ‘e kunde brocht mei de Sineeske poëzy. ‘Hij noemde,’ skriuwt Postma-kenner Philippus Breuker yn De fascinatie voor Slauerhoff (2011), ‘de Chinese gedichten van het mooiste van Slauerhoff en voegde eraan toe dat ze misschien wel half van hemzelf waren.’

Postma ûnderstelde dus in foarm fan chinoisery. En dat hie er moai tûk trochsjoen, want fan in gedicht as ‘Terugkeer’, hjir ferfryske as ‘Weromkommen’, waard pas fier nei Slauerhoff syn ferstjerren bekend dat it eins ‘gewoan’ om in gedicht yn Sineeske styl gong.

Hy basearre him by syn oersettingen gauris op de teksten yn One hundred & seventy Chinese poems (New York, 1925) fan de Britske sinolooch Arthur Waley, in blomlêzing dy’t er yn 1927 yn it eardere Macau, tsjintwurdich Hong Kong op de kop tikke hie. Slauerhoff foer yn dy dagen as skipsdokter op de koelyskippen fan de Java-China Lijn.

Doe’t Postma op in stuit yn ‘e rekken krige dat Slauerhoff wat al te dryst syn oersettingen die, wie dat foar him in reden om streekrjocht út Waley te fertalen. Postma hie benammen wurdearring foar it ienfâldige en net-ferheven taalgebrûk fan Bay Juyi [Po Tsju I]. Suver ynhâldlik fielde er him oantrutsen troch de ideeën fan ‘it ûnbeweechlik ivige fan natuer en ferline’, sa’t Breuker dat yn it neiwurd by Postma syn Samle fersen (2005) oantsjutten hat.

Yn dat sammele wurk binne mei-inoar trettjin oersettingen fan Sineeske poëzy opnommen, stik foar stik pronkjes, en dan benammen de fersen ‘Fan in hoed oan de dichter jûn’ [sj. ek De hoed en de reis fan Slauerhoff en Po Tsju I], ‘Fersen fan Yu an Chin lêzen oan board fan in skip’ en it wûndermoaie ‘Reidsnije’.
.

REIDSNIJE

Wy moasten te reid snijen,
Lang reid dêr’t wyn yn risselt,
Gaadlik foar flochten kuorren,
En mochten yn in boat
De fiiffâldige mar oer,
Kamen op ’t eilân, al foarmiddeis.
Wy leine jûns noch yn ’t gers,
En hiene net in hânfol reid dien
Om mei op hûs oan te gean.

(Anonym)

RIET PLUKKEN

Wij moesten riet gaan plukken,
Lang riet waar wind in ritselt,
Waarvan men manden vlecht,
En mochten in een boot
’t Vijfvoudig meer bevaren,
Bereikten ’t eiland lang voor noen.
Wij lagen ’s avonds nog in ’t gras,
En hadden niet één handvol riet
Geplukt om mee naar huis te gaan.

(Anoniem)
..

TERUGKEER

Na twintig jaar wilde ik mijn stad terugzien,
Die lag stillevend aan den horizon.
Maar aan den straatweg, vier mijl voor de poort,
Stond nog die herberg van den Gelen Reiger,
Waar ‘k vroeger kwam met vrienden uit de stad.
Daarbinnen werd loom, als in halven slaap, een fluit bespeeld.
Ik hoorde weer het oude lievlingslied
Van pruimeblaren vallend in den vijver.
’t Was Mei weer, stil lag daar de stad aan ’t water,
Ik hoefde er niet meer heen te gaan:
’t Is Mei, ik kom er juist vandaan.
O pruimeblaren vallend in den vijver,
Niets kan vergaan, zoomin als jullie kort en ritslend leven
Het mijne, lang en vol van zwaar verdriet –
Zoo scheen het, maar het was het mijne niet;
Ik ben hier altijd mijmrend blijven staan,
Betreurend wat dien andre is geschied,
Terwijl ik luisterde naar ’t zinnelooze lied
Van pruimeblaren – vallend – in den vijver.

.
WEROMKOMST

Nei tweintich jier woe ik myn stêd weromsjen,
Dy’t lei stil libjend oan ’e hoarizon.
Mar oan ’e strjitwei, fjouwer myl foar de poarte,
Stie noch dy herberch fan de Giele Reager,
Dêr’t ik eartiids kaam mei freonen út ’e stêd.
As by in slûgjen, spile ien dêr loom, op ’n fluit.
Ik hearde wer ’t âlde leaflingsliet
Fan prommeblêden fallend yn ’e fiver.
’t Wie maaie wer, stil lei de stêd dêr oan ’t wetter,
Ik hoegde der net mear del te gean:
’t Is maaie, ik kom der sa justjes wei;
O prommeblêden fallend yn ’e fiver,
Neat rekket wei, lyk’min as jim’ koart en riss’ljend libben.
Dat fan my, lang en fol fan swier fertriet –
Sa like it, mar it wie net dat fan my;
Ik haw hjir altiten te drôgjen stien,
Treurjend om wat de oar’ oerkommen is,
Wylst ik te harkjen stie nei ’t sinleas liet
Fan prommeblêden – fallend – yn ’e fiver.
.

IT DOARP

It gehucht bestiet út trije lytse hutten.
Minsken libje dêr sûnder in sprek te sizzen.
De rivier rûst wol – in brêge bûcht dêroerhinne:
Twa smelle planken, in slophingjend koard’.
Op d’ oare kant gean legers, karavanen;
Hegerop ferriist op de berchtop in timpel.
De manlju litte har net foar kriichstsjinst risse.
De froulju off’rje net foar fruchtberheid,
Se libje traach en witte let te stjerren.

De sinne dy’t achter steile skeanten
Letter opkomt, gau weiwurdt, is iennichst lampe
Foar ’t gehucht – seis hutten – dêr’t allinne
Yn skûle wurdt foar ’t waar en nachts yn sliept…

.
HET DORP

Het gehucht bestaat uit zes kleine hutten.
Menschen leven er zonder een woord te spreken.
De rivier ruischt wel – een brug hangt er nog over:
Twee smalle planken, een slaphangend koord.
Aan de’ overkant gaan legers, karavanen;
In verdre hoogt’ verrijst op den berg een tempel.
De mannen laten zich niet voor krijgsdienst werven,
De vrouwen offren niet voor vruchtbaarheid,
Ze leven traag en weten laat te sterven.

De zon die achter steile hellingen
Laat opgaat, vroeg verdwijnt, is de eenige lamp
Voor het gehucht – zes hutten – waarin alleen
Gescholen wordt voor ’t weer en ’s nachts geslapen…

.HJERSTWYN

Hjerstwyn ferdriuwt de wite wolken,
Guozzen trekke oer it lege swurk,
Noch rûke krysanten en bloeie orchideeën,
Koe ik myn eard’re leaf no ferjitte,
Benei wie ik gelokkich,
Mei myn blommeboat op de Fen-rivier,
‘t Skomjend wyt bylâns de boech,
Fluit en trom gean lykop mei de riemslach,
Under it rumoer broeie sûmb’re gedachten,
Jeugd fljocht foarby, dea stiet muorrefêst.

(Woe Tei)
.

HERFSTWIND

Herfstwind verdrijft de witte wolken,
Ganzen trekken langs het leege zwerk,
Nog geuren chrysanten en bloeien orchideeën,
Kon ik mijn vroeger lief nu vergeten,
Bijna was ik gelukkig,
Met mijn bloemenboot op de Fen-rivier,
Wit schuimt de stroom langs den boeg,
Fluit en trom houden maat met den riemslag,
Onder ’t rumoer broeden sombre gedachten,
Jeugd jaagt voorbij, dood staat onwrikbaar.

(Woe Ti)
.

LANDSCHAP

Heilige reeën
Op tengre pooten
Drinken uit hun beker, ’t binnenmeer,
(Wouden ruischen om hen heen),

Wenden schuw den rug naar verre zeeën:
Hooggeboegde schepen zijn verschenen,
Naadren meer en meer,
(Vogels zwijgen om hen heen).

Enkle herten vlieden ver in ’t binnenland,
Andre eten straks den vreemdling uit de hand.
En de geest van ’t Eiland mijdt den vijand,
Vaart in wolken heen.

(Anoniem)
.

LANSKIP

Hillige reeën,
Op tinne poaten,
Drinke út har beker, de binnenmar,
(Wâld rûst om har hinne),

Keare skou de rêch nei fiere seeën:
Skippen mei hege boegen binn’ opkaam,
Al mar tichteby,
(Fûgelt swijt om har hinne).

Ink’le harten flechtsje fier it binnenlân yn,
Oaren ite aanst de frjemd út de hân.
En de geast fan ’t Eilân mijt de fijân,
Giet mei wolkens hinne.

(Anonym)

.

• J. Slauerhoff, Verzamelde Werken (II), Yoeng Poe Tsjoeng, Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam, 1940, – s. 151 (‘Het dorp’), s. 148 (‘Herfstwind’), s. 152 (‘Landschap’), s. 164 (‘Riet plukken’), s. 172 (‘Terugkeer’).
• W.L. Idema, Bai Juyi: Gedichten en proza, Atlas, Amsterdam/Antwerpen, 2001.
• Philippus Breuker e.o., De fascinatie voor Slauerhoff, Obe Postma Selskip/Bornmeer, De Gerdyk, 2011.
• Oer Slauerhoff en Po Tju I, sjoch ek ‘De hoed en de reis fan Slauerhoff en Po Tsju I‘, blog, EH 07/09/2016.
• Sjoch fierders de skôging ‘Sineeske poëzy yn de Fryske literatuer‘ en/of Slauerhoff yn it Frysk., EH, 20/03/2015.

.