Yoeng Poe Tsjoeng – Slauerhoff en Sina
(23 febr.) Yn de bondel Yoeng Poe Tsoeng (1930) hat Slauerhoff poëzy oerset fan in ta Sineeske dichters, sawol út it Frânsk, Dútsk as it Ingelsk wei. Dêrnjonken brocht er by wize fan chinoisery fersen byinoar dy’t mei it Sineeske libben en lânskip te krijen hawwe, bewurkingen dy’t oars mar al te faak syn eigen stim en stimpel drage, oftewol dy fan hjerst en wanhope, mankelikens en ferfal.
Oan de wenstige sidene gewaden, glânzgjende moannen en bloeiende roazen, dêr’t it yn de Sineeske poëzy faak fan optilt, hie er yn alle gefallen gjin boadskip. Yn Yoeng Poe Tsjoeng, in namme dy’t letterlik ‘fan gjin nut’ betsjut, oerhearsket de tsjustere, bittere en swarte kant fan it bestean.
Hoe Sineesk de gedichten yn Yoeng Poe Tsjoeng werklik binne, is de fraach. As skipsdokter hat er yn syn dagen – tusken 1925 en 1927 fear er op de Java-China-Lijn – in tal fan kearen yn Sina west. Dat wie lykwols net genôch om de taal ek yn de macht te krijen. Slauerhoff sette yn alle gefallen net streekrjocht út it Sineesk oer.
Sjoch fierders ek de skôging Sineeske poëzy yn de Fryske literatuer en/of Slauerhoff yn it Frysk.
.
Herfstwind
Herfstwind verdrijft de witte wolken,
Ganzen trekken langs het leege zwerk,
Nog geuren chrysanten en bloeien orchideeën,
Kon ik mijn vroeger lief nu vergeten,
Bijna was ik gelukkig,
Met mijn bloemenboot op de Fen-rivier,
Wit schuimt de stroom langs den boeg,
Fluit en trom houden maat met den riemslag,
Onder ’t rumoer broeden sombre gedachten,
Jeugd jaagt voorbij, dood staat onwrikbaar.
(Woe Ti)
.
Hjerstwyn
Hjerstwyn ferdriuwt de wite wolken,
Guozzen trekke oer it lege swurk.
Noch rûke krysanten en bloeie orchideeën,
Koe ik myn eardre leaf no ferjitte,
Hast hie ik lokkich west.
Mei myn blommeboat op de Fen-rivier,
Wyt skommet ’t fliet bylâns de boech
Fluit en tromme hâlde maat mei de riemslach,
Under ’t kabaal briede sûmbre gedachten,
Jeugd jeit foarby, dea stiet as in muorre.
(Woe Ti)
.
Zeilend in den Herfst
In mijn rieten boot zeil ik heinde en ver,
Mijn hart springt op bij den schok der golven,
Door naakte takken zie ik den tempel in ’t woud,
Waar de steenbrug over den stortstroom buigt
Grazen schapen, vlokkend in de oeverwei,
Kraaien en eksters krijschen in den rook van ’t dorp,
Dit alles zie ik, hoor ik zeilende.
Ruimtedronken weer thuis, leêg ik den beker.
Geesten, om offers krijschend in den avondwind,
Deinzen terug voor mijn luidruchtig lied.
(Loe Yoe)
.
Silend yn ’e Hjerst
Yn myn reiden boat syl ik wech ende wear,
Myn hert ljept oerein by de skok fan ’e weagen,
Troch neakene tûken sjoch ’k de timpel yn ’t wâld,
Dêr’t de stienbrêge oer de stoartsteam bûgt,
Weidzje skiep, gearboskjend yn de reidskar,
Krieën en aksters kriezje yn de reek fan ’t doarp,
Dat heine myn sinnen al silend.
Romtedronken wer thús, drink ’k de beker út,
Geasten, om offers kriezjend yn de jûnwyn,
Skrilje tebek foar myn lûdroftich liet.
(Loe Yoe)
De dode Beminde
Ik hoor niets meer van haar, en vroeger
Was ’t ruischen van haar gewaad al vreugde;
Leeg en stil staat haar zaal,
Stof hoopt zich op, ongestoord,
Blaren ritselen verlangend langs ’t raam –
Hoe kan ik haar dan missen?
Daar op dat gordijn,
Gleed haar schim er niet langs?
Ruischte haar rok niet?
Kom, kom toch terug!
(Woe Ti)
.
De deade Beminde
Ik hear neat mear fan har, en eartiids
Wie ‘t rûzjen fan har gewaad al blydskip;
Leech en stil stiet har seal
Stof heapet gear, ûnferbidlik,
Blêden risselje fol langst by ’t raam lâns –
Hoe sil ik har dan misse?
Dêr op dat gerdyn,
Glide dêr har skym bydel?
Rûze net har rok?
Kom, kom dochs werom!
(Woe Ti)
.
.
Ferfal
Omtrint alle fûgels binne flein.
Leech steane de fjilden, der swimt nin fisk mear yn de sleat.
Ik bin langer te ferslein
Om myn tinzen wei te hâlden fan de dea.
De sinne sinkt yn de West,
Yn damp; ’k fiel alle dagen de waarmte minderjen.
Mar in pear swellen sette noch in nêst.
Bliuw’ se trou om mei my te oerwinterjen?
In skerpe wyn waait út de East;
Fuortset binne de gealen.
Mar jout de trou fan swellen dy’t altyd wer fuortgeane
Gjin treast?
Ik kom nei-oan, sy komme net oerein,
Se bliuwe, út need twongen:
Koartwjukke binn’ hja, skraachwurk de falstrik
Fan de fûgeler ûntkommen.
Yn myn kâlde klinte tsjin ’t keale fjild, yn ’t neaken wâld,
Oan dizze taferzen feart
Yn dizze omkriten wurd ik aloanwei ald.
Myn neist buorman is de dea.
Gedichten skriuw ik net mear.
Ik doch neat oars as it fuorjen fan de swellen.
Myn sykte is al fierhinne en it komt net mear klear.
Mar faaks helje sij noch de Seysjellen.
(Poe Tsju I)
.
Verval
Bijna alle vogels zijn gevlogen.
Leeg staan de velden, er zwemt geen visch meer in de sloot.
Ik heb niets meer voor oogen
Om mijn gedachten af te leiden van den dood.
De zon zinkt weg in ’t West,
In mist; ‘k voel iederen dag de warmte minderen.
Maar een paar zwaluwen bouwen nog een nest.
Blijven zij trouw en met mij overwinteren?
Een scherpe wind waait uit het Oost;
Weg zijn de nachtegalen.
Maar is de trouw der zwaluwen die anders eeuwig dwalen
Geen troost?
Ik kom nabij, zij vliegen niet op,
Zij blijven, noodgedwongen:
Gekortwiekt zijn ze, nauwelijks den strop
Van den vogelaar ontsprongen.
In mijn koud huis aan ’t kale veld, in het ontloofde woud,
Aan de bevroren sloot,
In deze omgeving word ik zienderoogen oud.
Mijn naaste buurman is de dood.
Gedichten maak ik niet meer.
Ik doe niets dan de zwaluwen voedsel brengen.
Mijn ziekte is vergevorderd en neemt geen goeden keer,
Maar misschien halen zíj nog de lente.
(Po Tsju I)
.
J. Slauerhoff, Verzamelde Werken (I), Yoeng Poe Tsjoeng, Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam, 1940.
Yn de earste helte fan de 20ste ieu wie der rûnom yn Europa in protte belangstelling foar poëzy út it Easten, en dan benammen foar de Sineeske poëzy. Dichters as Ezra Pound, Victor Segalen, Klabund en te uzes Slauerhoff wiene in libben lang yn de besnijing fan Sina. Slauerhoff fertaalde en bewurke tal fan Sineeske gedichten dy’t er yn 1930 byinoar brocht yn de bondel Yoeng Poe Tsjoeng. Yn it foaropwurd liet er witte, en dat is tekenjend foar de dichter Slauerhoff, ‘een voorkeur [te hebben] voor de bitterheid van het leven, in China overvloediger gevonden en met meer nuchterheid beleden dan bij ons.’
Syn byld fan Sina waard primêr bepaald troch kaarten, teksten en ôfbyldings dy’t er yn syn jeugd tsjinkaam yn boeken en romans oer fiere lannen, in byld dat fierders oanskerpe waard mei it lêzen fan de poëzy fan dichters lykas Albert Samain, Charles Baudelaire en Rimbaud. Harren wurk hie er oppikt yn de biblioteek fan de frijsinnige predikant Hille Ris Lambers yn Jorwert, by wa’t er yn syn Ljouwert HBS-tiid omreden fan de dominy syn dochters in soad oer de flier kaam.
‘Fan gjin nut’
By syn fertalingen en bewurkingen fan Sineeske poëzy, sa’t er dy nei foaren brocht yn Yoeng Poe Tsjoeng, hat Slauerhoff him noait net folle bekroade om de ûnderlizzende orizjinele gedichten, sa’t er dy tsjinkaam yn blomlêzings lykas dy fan Arthur Waley, de Britske sinolooch dy’t in protte Sineeske poëzy nei it Ingelsk oerbrocht, ûnder mear yn it yn 1925 ferskynde One hundred & seventy Chinese poems.
De gedichten yn Yoeng Poe Tsjoeng binne wat ynhâld en toan oangiet gâns oars as de ‘Extrême-Orient’-sonnetten fan Albert Samain dêr’t Slauerhoff op syn achttjinde fertalingen fan makke hie. Ek ferskille se nochal wat fan saneamde Sineeske gedichten lykas ‘Landschap (VW II, s. 119), dêr’t in Sina yn delset waard dat benammen basearre wie op kennis en bylden út boeken en tydskriften.
Letteroan, farrend as skipsdokter op de Java-China-Japan Lijn, wêrby’t er mear as ien kear Sina besocht, ferdwine ek gauris yn it betide wurk opdûkende waaiers, ljochtmoannen, roazen, jonken en oare klisjeelbylden oer Sina. Yn dy snuorje, ein jierren tweintich, ûntsteane moarddiedich moaie gedichten lykas ‘It doarp’ (VW II, s. 151) dy’t, om de dichter sels oan te heljen ‘rechtstreeks uit het Chineesche leven en landschap overgebracht’.
Naam Waley by syn oersettingen alderhande frijheden, wat in protte net-rymjende Sineeske poëzy opsmiet, Slauerhoff pakte it faak oarsom oan troch krekt al te rymjen. Yn tsjinstelling ta Waley liet er him dêrfoaroer wer folle minder gelegen lizze oan de grammatikale struktuer fan de ûnderlizzende en oarspronklike Sineeske gedichten.
Ynhâldlik waarden de fersen dy’t Slauerhoff oersette gauris ta nije poëzy. It orizjineel wie bytiden net mear as in oanlieding en set de matearje nei eigen hân. Hy joech se om sa te sizzen syn eigen ‘Slau-identiteit’, en dat betsjutte net selden dat de gedichten in nihilistyske, bittere en faak sombere ynslach meikrigen, bygelyks yn ‘De luiaard’ (VW II, s. 183), wêryn’t ik de ik-figuer ta in leechrinnende synikus makke is.
Mo Yang Ke
De bondel Yoeng Poe Tsjoeng ken ferskillende ferzjes. De útjefte, sa’t dy yn de Verzamelde Werken II (1940) opnommen is, telt njoggenenfyftich gedichten. Mar ynearsten wie der de samling Mo Yang Ke, Chineesche verzen, dy’t yn 1930 publisearre waard ûnder it pseudonym J. Ravenswood.
Mo Yang Ke betsjutte ‘Van geen nut’, mar dizze oantsjutting, basearre op ien of oar Sineesk dialekt, levere Slauerhoff letteroan yn foar Yoeng Poe Tsjoeng, dat likegoed ‘fan gjin nut’ betsjut. Dizze twadde, ék yn 1930 ferskynde útjefte telde lykas de earste seisentweintich Sineeske fersen.
Yn neifolging fan Arthur Waley giet Slauerhoff by syn kar en bewurkingen safolle mooglik foarby oan it didaktysk gehalte fan in soad Sineeske poëzy, en dat jildt ek foar de fertalingen fan it wurk fan Bo Juyi [Poe Tsju I], de dichter yn wa’t er yn it foarste plak de poète maudit sjocht, of better sein sjen wol, want Poe Tsju I wie stikken maatskipliker as Slauerhoff him hawwe woe.
Sterker, hy makke(t) de Sineeske poëzy bytiden folle wylder en hertstochtliker as dy yn werklikheid is. Yn syn artikel ‘Slauerhoffs ‘Yoeng Poe Tsjoeng’ in de Europese letterkunde’ murk sinolooch Klaas Ruitenbeek op dat ‘de toevoeging van drama en pathos elementen [zijn] die volkomen vreemd zijn aan de Chinese poëzie.’
Yn it foaropwurd by Yoeng Poe Tsjoeng sei Slauerhoff oer de kar fan de gedichten dy’t er bewurke en oersette ‘een voorkeur [te hebben] voor de bitterheid van het leven, in China overvloediger gevonden en met meer nuchterheid beleden dan bij ons.’ (VW II, s. 136).
modernisme
Slauerhoff is faak fersliten foar in tradisjonele dichter, dochs ken syn poëzy tal fan eleminten dy’t karakteristyk binne foar it modernisme, sa’t dat oan it begjin fan de 20ste ieu stim en gesicht krige. Ien derfan is it opfieren fan meardere personaazjes dy’t op ferskillende wizen lykop rinne mei de dichter sels.
Fan de mearfâldige persoanlikheid yn Slauerhoff syn poëzy hat Hein Aalders yn syn proefskrift Van ellende edel: de criticus Slauerhoff over het dichterschap sjen litten dat ‘de manier waarop de dichter Slauerhoff zich telkens in een andere vermomming toont, ook een kenmerk [is] van modernistische dichters als Pound, Eliot en Pessoa, tijdgenoten van Slauerhoff. (…)
En vanuit dat standpunt bekeken is het gebruik van maskers dus niet zozeer een poète-maudit-middel om het gedoemde ik van de dichter een kring van lotgenotenstemmen te geven, maar eerder een modernistisch stijlmiddel om het proces van ontindividualisatie van het persoonlijk ik van de dichter te verbeelden. Dat kan dan alleen maar door het lyrisch ik in talloos veel andere ikken op te splitsen.’
Ek yn Yoeng Poe Tsjoeng komt in lange parade fan dichters en personaazjes foarby dêr’t Slauerhoff him mei net allinne mei identifisearret, mar dêr’t er ek mei besiket lyk te fallen of, sa’t er it yn it gedicht ‘Samenval’, te finen yn de bondel Al dwalend, nei foaren brocht hie mei de rigel: ‘Ik heette niet Slauerhoff maar Po Tsju.’
@ Eeltsje Hettinga, des. ’17
.
Literatuer
– A. Pos, Cheng Shaogang, N. Scheltens-Boersma, Dronken in de lente, Barabinsk, Leiden, 1993.
– J. Slauerhoff, Verzamelde werken II, Yoeng Poe Tsjoeng, Nijgh & Van Ditmar, Rotterdam, 1940.
– E. Hettinga, De Sineeske poëzy fan Slauerhoff fiiferesom, EH-blog, 31/12/2016.
– E. Hettinga, ‘Sineeske poezy yn de Fryske literatuer,’ EH-blog, 20/03/2015.
